Κεντρική Σελίδα
Βιογραφία
Biography English
Δισκογραφία
Τραγούδια
Δημοσιεύσεις
Φωτογραφίες
Αγία Μαρίνα
Τιμιτική Βραδιά
Προεδρικό
Προσωπικότητες
Επικοινωνία

 

Φωτογραφίες από την Αγία Μαρίνα

(Κάντε κλικ για να τις Μεγεθύνετε)

Ο Τώνης Σολωμού ευχαριστεί, για το σπάνιο Φωτογραφικό Υλικό, το θείο του Τζόζεφ Άντονι!

ΓΝΩΡΙΣΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΤΩΝΗ ΣΟΛΩΜΟΥ

ΠΡΙΝ ΤΟ 1974

 

Έρευνα - Καταγραφή - Επιμέλεια, Τώνης Σολωμού

 

Η Αγία Μαρίνα ή το Σούλι όπως χαρακτηριστικά έλεγαν το χωριό, (λόγω των παλληκαριών που έβγαζε) βρίσκεται βορειοδυτικά της Λευκωσίας και μόλις δεκαπέντε λεπτά από την πρωτεύουσα.  Το χωριό είναι χτισμένο στις ρίζες των βουνών Κοκκινόκρεμου και Ασπρόκρεμου.  Είναι δε ένα πανέμορφο χωριό, με εξαιρετικό κλίμα και καθαρό αέρα του θυμαριού.  Πριν το 1974 οι κάτοικοι αριθμούσαν τους εξακόσσιους πενήντα.  Ασχολούντο συνήθως με το εμπόριο, με φορτηγά που εδώ πρέπει να πούμε ότι ο αριθμός των φορτηγών ήταν γύρω στα τριάντα και αποτελούσε ρεκόρ φορτηγών ανά την Κύπρο.  Οι κάτοικοι του ασχολούντο επίσης με την γεωργία,  κτηνοτροφία αλλα και αρκετοί στον δημόσιο τομέα.  Λόγω των φορτηγών και των εισοδημάτων τους, αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις γης από τα γειτονικά χωριά τους.

 

Την προστάτρια του χωριού τους γιόρταζαν με κάθε μεγαλοπρέπεια οι Μαρινιώτες κάτοικοι της, κάθε 17η. Ιουλίου.  Η πανήγυρης που γινόταν ήταν κάτι το απερίγραπτο.  Από τα γύρο μέρη και τα μαρωνιτίκα χωριά η προσέλευση στην χάρη της μεγαλο-μάρτυς, Αγίας Μαρίνας ήταν αθρόα και πάντοτε άκρως επιτυχημένη.  Η εκκλησία για τον εσπερινό γέμιζε με πιστούς το βράδυ, η πλατεία του χωριού ασφυκτικά γεμάτη, οι πλανοδιοπώλες με τα πορικά τους, τα προικιά τους, τα καζαντιά τους και ο γνωστός Πήλιος με το  αχτύπητο παγωτό του.  Οι οφτατζίδες με τήν μαντηλιά στον νόμο και τα μανίκια πάνω, δεν προλάβαιναν τις ουρές που σχημάτιζαν οι ντόπιοι και ξένοι επισκέπτες. Οι νέοι με τις νέες στην πλατεία με τα παιχνίδια τους και μια ευκαιρία να δει ο ένας τον άλλο από πιο κοντά όσο γίνεται.  Το χωριό μοσχοβολούσε από το μαρινιώτικο κλέφτικο, από τους φούρνους με τα ζυμώματα των μαρινιώτισσων μαρακλίνων, η μαρινιωτού και τα τσιαττιστά στο ‘πάνω σκαλί’.  Το ίδιο πρόγραμμα ακολουθούσε και την επόμενη μέρα με την διαφορά, η λειτουργία άρχιζε στις 8 00πμ.

 

Μετά τον πόλεμο του 1974 οι κάτοικοι της Αγίας Μαρίνας προσφυγοποιήθηκαν σχεδόν σ’ολη την Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό.  Έμειναν εγκλωβισμένοι για τρείς μήνες μόνο, οι Βαρβαρού Τζηρκαλλή μαζί με τον γιό της μάρτυρα και ήρωα Κυριάκο Τζηρκαλλή,   Σολωμής (Ρούσος) και η συζηγος του Ερμήνια,  Σολωμής Φελάς και Σιουπλού Καλλή.  Μετά από τις πολύ δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και του υποσιτισμού, της κακίστης και απάνθρωπης συμπεριφοράς από τους Τούρκους στρατιώτες, αναγκάστηκαν να ζητήσουν και ευτυχώς να βρουν βοήθεια από τα ηνωμένα έθνη και να μεταφερθούν εσπευσμένα στις ελεύθερες περιοχές σε κακίστη και ελεεινή δυστυχώς κατάσταση. Δυστυχώς η Αγία Μαρίνα Σκυλλούρας είναι απάτητη από τους κατοίκους της μέχρι σήμερα λόγω στρατιωτικής ζώνης.

 

Ο ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΖΥΡΚΑΛΛΗΣ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΣΚΟΤΩΣΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΟ ΒΑΝΑΥΣΟ ΚΑΙ ΑΠΑΝΘΡΩΠΟ ΤΡΟΠΟ

ΜΑ ΟΥΤΕ ΜΑΝΑ ΜΑ ΟΥΤΕ ΤΖΥΡΗΝ ΕΣΣΙΕΙΣ ΚΑΛΕ ΜΟΥ ΘΕΙΕ ΕΣΕΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΛΑΨΟΥΝ

 

Για να σε σπουδάσει θείε μου ο τζύρης σου

στους ελιόβουνους μέρα νύχτα έκαμνε ζευκάρι

ήσουν όμως πάντα έξυπνος τζαί καλόκαρτος

τζαί για τους γονιούς σου, ήσουν το καμάρι

 

Την Τερα – Σάντα, το 45 άριστα την έφκαλες

τζαί πρώτος που τους πρώτους εφκήκες

τζαί που τους πρώτους ήσουν θείε μου

τζαί στην κυβέρνηση σε ψηλή θέση μπήκες

 

Όλοι λένε ποσό σπουδαίο πλάσμα ήσουν

με μια καρδιά ενός μικρού παιδιού

ήρωας όμως και μάρτυρας έππεσες

στη ρίζα του δικό σου του χωριού

 

Τζι μάνα μου το 74 ελάλεσου θειε μου να φύγεις

για να μείνει τζίνη τζαί εσού για να γλιτώσεις

μα εσύ ελάλες τις έσσεις πεκιά αρφούλλα μου

λάμμετε με τον Σόλωμο μακρά τα πεκιά σου για να σώσεις

 

 

Ελάλε μας πάντα η εγκλωβισμένη μάνα σου

20 Αυγούστου από μπροστά της σε επήραν

τζαί μετά άκουσε ριπή πυροβολισμών

τζαί τα γαλανά μάθκια της ποτέ δεν σε ξαναείδαν

 

Μετά από τριάντα εφτά ολόκληρα χρόνια

ήρτε τζ’υβρε μας το κατάμαυρο χαμπάρι

               τζαί που το μαράζι τους τα’αδέρκια σου

εμείνασιν κατάτζυλοι ούλοι τους βουνάρι

 

Το κορμί σου ούλο το εβασανίσασιν

που πάνω κάτω τζαί ούλες τες μερκές

δεν μετρούνται όμως θείε μου με τίποτε

οι αμέτρητες που σε πλουμίσασιν οι μασσερκιές

 

Το 1974 μπορεί όλοι μας να το σκεφτόμαστε

ότι ελεύθερον μπορεί και να μην σ’αφήσουν

αλλά ποτέ μας - μα ποτέ μας δεν το περιμέναμε

έναν λεβέντη τζ’ άκακον, να τον αποκεφαλίσουν

 

Μα ούτε μάνα μα ούτε τζύρην έσσιεις

καλέ μου θείε μου εσέναν για να κλάψουν

ευτυχώς όμως ζιούσιν ούλα τα αέρκια σου

τζαί με υπερηφάνεια τον τάφο σου θα σκάψουν

 

Νάσε σίγουρος Κυριάκο Τζυρκαλλή ότι σήμερα

πως οι χαροκαμένοι γονιοί σου θα σε δούνε

πάρτους πολλά σσιερετίσματα τζαί πέτους

πως την Αγιά Μαρίνα μας ακόμα να την δούμε

 

Να πάεις σου ευχόμαστε όλοι, Κυριάκο στο καλό

και ευλογημένο νάνε το αιώνιο σου ταξίδι

και είμαστε όλοι οι μαρινιώτες σίγουροι

πως μια θέση στον παράδεισο σε περιμένει ήδη.

 

Ει μνήμη του θείου μου, μάρτυρα και ήρωα, Κυριάκου Τζυρκαλλή

 

 

Ει μνήμη του θείου μου, μάρτυρα και ήρωα, Κυριάκου Τζυρκαλλή

 

Τώνης Σολωμού -26-06-2011

 

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΤΖΥΡΚΑΛΛΗ
(20 Αυγούστου τον πήραν μπροστά στα χεριά της μάνας του)


Ήταν 20/08/1974 έξι μέρες δηλ .μετά που οι Τούρκοι κατακτητές κατέλαβαν το χωριό των τραγουδιστών, των παλικαριών, των χορευτών, των κυνηγών, των διπλωματών, των αθλητών, των τσιαττιστάδων, το χωριό των εμπόρων αλλά και το χωριό των όμορφο γενιών. Όπως είναι γνωστό μετά τις 14/08/1974 έμειναν μόνον έξι εγκλωβισμένοι μεταξύ αυτών και ο Κυριάκος Τζυρκαλλής ο οποίος λόγω της ανικανότητας της μητέρας του να περπατά εύκολα έμεινε μαζί της για να την βοηθά μέχρι σ’ότου �επιστρέψουμε πίσω�. Λόγω του ότι οι Τούρκοι περιπολούσαν όλο το χωριό ο Κυριάκος αναγκαζόταν να κρύβεται και ειδικά όταν περνούσαν έξω από το σπίτι τους, κρυβώμενος συνήθως κάτω από το κρεβάτι. Στις είκοσι Αυγούστου γύρω στις τρείς το απόγευμα και ενώ περνούσαν έξω από το σπίτι του και στην προσπάθεια του να κρυφτεί τον αντιλήφθηκαν και εκείνη την ώρα �η γη έφυγε κάτω από τα πόδια της μητέρας του� Βαρβαρούς Τζυρκαλλή. Αμέσως μπήκαν μέσα στο σπίτι και ουρλιάζοντας μεγαλοφώνως και με άγριο τρόπο ρωτούσαν που ΄κρύφτηκε αυτός που είδαμε’. Η μητέρα του τους απάντησε ότι δεν υπάρχει κανένας στο σπίτι, αλλά αυτοί �έκαναν άνω κάτω το σπίτι� και τον βρήκαν κάτω από το κρεβάτι. Εκείνην την στιγμή η μητέρα του άρχισε να φωνάζει, να τους εκλιπαρεί σκύβοντας ακόμα και στα βρώμικα πόδια τους, αλλά αυτοί της ανταπέδωσαν το παρακάλιο της, κλοτσώντας την και αφήνοντας της λιπόθυμη στο έδαφος. Αμέσως του έδεσαν τα πόδια, τα χεριά και τα ματιά, τον πετάξαν μέσα στο στρατιωτικό τους όχημα αφήνοντας την μητέρα του να τραβά τα μαλλιά της και τα μαγουλά της. Έκτοτε κανείς μα κανείς δεν είδε εκείνο το αθώο και καλοσυνάτο πλάσμα.
Αξίζει να πούμε ότι ο Κυριάκος Τζυρκαλλής χαρακτηριζόταν σαν πανέξυπνος αφού ήταν και από τους πρώτους Μαρινιώτες που ειχαν προσληφθεί στο δημόσιο και μάλιστα σε πολύ καλή θέση.
(Την συγκλονιστική αυτή μαρτυρία, μου την αφηγήθηκε η μητέρα του Κυριάκου Τζυρκαλλή (γιαγιά μου), τον Αύγουστο του 1975 όπως εκείνη τα έζησε και πολλά άλλα τα οποία θα καταθέσω στην έκδοση που ετοιμάζω για την Αγία Μαρίνα, με πολλά άλλα ντοκουμέντα που θα μείνει άναυδος ακόμα και ένας ξένος διαβάζοντας τα.)


"Στην ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ μας θα πάμε μια βραδιά και εις την πλατεία θα χορέψουμε ξανά"

 

 

 

 

Η Αγία Μαρίνα φημίζεται για τους τραγουδιστές, ειδικά στο παραδοσιακό μας τραγούδι.

Αγάπιος ο ζορνετζής, ( προπάππους Τ.Σ - τραγουδούσε και έπαιζε πιθκιαύλι - ζορνέ από το 1880), Μιχάλης Αγαπίου ( παππούς Τ .Σ-1915) Σολωμός Αγαπίου (ο πατέρας του Τ . Σ-1950), Πέτρος Κυτέου , (κάπτεν-1950), Μιχάλης Χατζηχάννας -1950, Μιχαλάκης Πεκρής ( γεωπόνος-1950), Σσιουπλούι Χαννή Καλλή , Ιωσήφ Σελάς , Γιώργος Πεκρής ( Κάκαρος -1930), Μιχάλης Πεκρής ( Κακαρούη-1945), Τζιανής Αντωνιου , Μιχάλης Πεκρής ( καλαμαρας-1950) Μαρή Αγαπίου (χασανού γλυκοφονάρισσα και   αδερφή του Αγαπίου του ζορνετζή -1882) Λίζα Φράγκου -1945, Λίζα Χατζηχάνα , Λέλλα Αθανασίου , Ελένη Παρτέλλα , Μαρινού Μελά , Φιλίσα Μελά , Βαρβαρού Τζυρκαλλή , Ελένη Αγαπίου (Κκαηλού ), Μαρί Αγαπίου και Ελένη Σολωμού (η μητέρα του Τ .Σ-1950).

 

Η Αγία Μαρίνα και οργανοπαίχτες της στο παραδοσιακό τραγούδι από το 1880 και εντεύθεν

 

Πάμε γύρω στο 1880, όπου ο πρόπαππους του Τώνη Σολωμού Αγάπιος ο ζορνετζής (Πουρουτζή Χαλίλης) τον οποίον αποκαλούσαν πουρουτζή  διότι έπαιζε την τρομπέτα (πουρού όπως την έλεγαν) όταν υπηρετούσε στο στρατό.  Μία καλή πρωία αντί να παίξει την τρομπέτα, έπαιξε τον ζορνέ και οι στρατιώτες μαζί με τον αξιωματικό άρχισαν το χορό διότι τους άρεσε τόσο πολύ.  Δεν του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης παρότι  παράβηκε τον τότε σκληρό  στρατιωτικό νόμο, αντιθέτως ο αξιωματικός τον συγχάρηκε για το τόσο γλυκό παίξιμο του στο ζορνέ και στο  ότι ξύπνησαν με πολύ καλή διάθεση οι στρατιώτες εκείνο το πρωινό.  Άλλοι μαρινιώτες οργανοπαίχτες ήταν ο Ιωσήφ Σολωμού (κοιλιάρης)Βιολί, Αντώνης Φράγκος-ταμπουρά, Τζιανής Αντωνίου & Ιωσήφ Χατζηιωσήφ (Αχμετής)-λαούτο, Μιχάλης Πεκρής - βιολί - κατσαμπούνα, Σολωμός Αγαπίου-ζορνέ, πιθκιαύλι μελώτικα και φυσαρμόνικα, Μιχαήλ Αγαπίου (Τσιαννούι), Τζιέλλας αγαπίου, Μιχάλης Πεκρής (κακαρούι), Χαννής και Σελάς –πιθκιαύλι.

 

Η Αγιά Μαρίνα έβγαλε ποιητές- τσιαττιστάδες και συγγραφείς όπως οι Ιωσήφ Μιχαήλ (Γιούσελλος ο πλουμιστής, ο οποίος πλούμιζε τα αντρόγινα από το 1927) και η συγγραφέας, Φιλήσα Χατζηχάννα η οποία πήρε αρκετά βραβεία.  Επίσης καλός τσαττιστής και μαθητής του Ιωσήφ Μιχαήλ Γιούσελλου ήταν και ο Μιχάλης Χατζηχάννας. Επίσης μερακλής με την ποίηση και που γράφει τα τελευταία τουλάχιστο χρόνια είναι και ο Γιώργος Ταννούσης.

 

ΧΟΡΕΥΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ

 

Αντώνης Φράγκος, Μιχαλάκης Φράγκος, Αντώνης Παρτέλας, Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Αντώνης Γεωργίου Ταννούση, Αντρίκος Αντωνίου (Αττούνη), Μαρικού Σιακκύρη, Πολού Αντωνίου (Γιεννιή Πολού), Μαρί Εμμανουήλ, Ελένη Τζιάναρου (μαυρού), Ιωσήφ Εμμανουήλ (Νόχος), Μιχάλης Πεκρής (Καλαμαράς), Γιάννης Ιωσήφ Αχμετή (Κοτσινόφτας), Μιχάλης Πεκρής (Κακαρούη) κ.α.   Ξεχώριζαν όμως περισσότερο με το γλυκό τους πάτημα και τις χορευτικές τους δεξιότητες, ο Αντώνης Φράγκος και ο υιός του Μιχαλάκης Φράγκος και οι οποίοι άφησαν την δική τους σφραγίδα αλλά και ο Γιώργος Πεκρής (Κάκακαρος) είχε το δικό του διαφορετικό STYLE.

 

Η ΠΑΤΡΟΠΑΡΑΔΟΤΗ ΜΑΡΙΝΙΩΤΟΥ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΘΙΕΣ ΤΗΣ ΡΙΖΕΣ

“ΘΚΙΑΛΕΞΕ ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΤΕΡΟ ΡΙΦΙΝ ΠΟΥ ΤΟ ΚΟΠΑΪ ΜΟΥ ΚΟΡΟΥ ΓΙΑΤΙ ΤΡΑΟΥΔΙΣΕΣ ΤΟΣΟ ΓΛΥΤΖΙΑ ΤΗΝ ΜΑΡΙΝΙΩΤΟΥ”

 

Είναι γνωστό ότι πριν τα μέσα του 19 ου αιώνα στις περιοχές της Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας και ειδικότερα στην Αγιά Μαρίνα, οι κάτοικοι του χωριού ασχολούντο κυρίως με την γεωργία και κτηνοτροφία. Ήταν ένα χωριό όπως ξέρουμε με μεγάλες εκτάσεις γης, που λόγω και του μεγάλου αριθμού των φορτηγών που είχαν οι μαρινιώτες και με τα μεγάλα εισοδήματα που έφερναν στο χωριό, κατάφεραν να αγοράσουν τεράστιες εκτάσεις γης. Όμως δεν σημαίνει αυτό ότι δεν είχαν μεγάλες εκτάσεις γης και τα παλαιότερα χρόνια, όπως παράδειγμα ο παππούς μου Μιχάλης Αγαπίου (ΓενιήΜιχαήλης), κατείχε γύρω στις 1600 σκάλες γης και ήταν από τους μεγαλύτερους γαιοκτήμονες της περιοχής, όπως και οι Ηλίας Μουτήρης, ο Ιωσήφ Κιτέος, ο Αντώνης Τζυρκαλλής ο Αντώνης Φράγγος, ο Ιωσήφ Χατζηχάννας κ.α κατείχαν αρκετή περιουσία. Η Αγιά Μαρίνα φημίζεται ως γνωστό και για τους γλυκοφωνάριδες, τους ποιητές, τους τζιαττιστάδες, τους χορευτές, τους αθλητές, τους κυνηγούς αλλά και για τα παλικάρια της. Ήταν με λίγα λόγια οι μαρινιώτες ένα χωριό με σπάνια πολιτιστικό-καλλιτεχνική φλέβα. Η συντροφιά και η παρέα για να περνά η ώρα των μαρινιωτών, τόσο στη βόσκη όσο και στην γεωργία (όργωμα, σπορά, θέρος, αλώνισμα, ασ h ερόμπασμα), ήταν η πατροπαράδοτη μαρινιωτού. Ακόμα και μετά από κάποια κηδεία και όταν βρισκόταν στους αγρούς για δουλειά, τραγουδούσαν την μαρινιωτού επενδυόμενη με λυπητερούς στίχους. Εάν δεν την τραγουδούσαν κατά την διάρκεια των εργασιών τους, σίγουρα την σφυρούσαν με το πνευστό τους όργανο που τους προίκισε όλους ο Θεός που δεν είναι άλλο από το παραδοσιακότατο σφύριγμα με το στόμα.

Πάμε λοιπόν πίσω στον 18 ον αιώνα και γύρω στο1882 όπου σε ηλικία δεκαέξι χρονών η αδερφή του Αγαπίου του ‘ζορνετζή’ (γνωστού πουρουτζήχαλιλη) με το όνομα Μαρή Χασανού, όπου η νεαρή τότε κοπέλα βοσκούσε το κοπάδι της με τον αδερφό της στην περιοχή ‘καφκάλλα του Αϊγιωρκού, και ο οποίος αδερφός της όπως πάντα στην μια τσέπη του είχε το πιθκιαύλι και στην άλλη τον ζορνέ. Άρχισε λοιπόν να παίζει την μαρινιωτού όπως συνήθιζε με τον ζορνέ και η αδερφή του.. ‘την έβαλε πάνω’ (έτσι συνήθιζαν να λένε οι μαρινιώτες όταν κάποιος τραγουδούσε την μαρινιωτού), δηλ. άρχισε να τραγουδά την περιβόητη μας τοπό – λαλιά. Στην ίδια περιοχή εκείνη την ημέρα βοσκούσε τα ζώα του και ένας βοσκός (από την σημερινή οικογένεια του Σόλου) από τον γειτονικό χωριό Κοντεμένος. Ο βοσκός εκείνος ήταν πολύ μερακλής της τραουθκιάς και της μουσικής. Όταν άκουσε λοιπόν την μαρινιωτού η οποία αντιλάλησε στα γύρω βουνά της Αγίας Μαρίνας (βούναρους, κοτσινόκρεμμο, καμό τζαί κακοσκάλα) από την νεαρή κοπέλα και μέσα από ένα είδος τζιαττιστού και έμμετρου τρόπου και με πολλύν ενθουσιασμό και συγκίνηση, ο Κοντεμενιότης βοσκός της είπε μεγαλοφώνος: “Θκιάλεξε το καλλίττερο ρύφι που το κοπάδι μου κορού, γιατί τραούδισες τόσο γλυτζιά την μαρινιωτού “. (Να πούμε ότι τον ζορνετζή τον άκουγε συχνά και τον θαύμαζε όπως και όλη η περιοχή, αλλά την καλοφωνάρισσα νεαρή μας, ήταν η πρώτη φορά που την είχε ακούσει και μάλλον �έπαθε όπως τον Ηρώδη με την Σαλώμη�. Έτσι ο όμορφη και με την γλυτζιά φωνή κοπέλα εδιάλεξε.. το ‘ερίφιο το ζηλευτό’ από το κοπάδι του μερακλή βοσκού μας, που εκείνα τα χρόνια σίγουρα ένα ρίφι άξιζε πολλά.

*Το παραδοσιακό τραγούδι  μαρινιωτού είναι μια παλιά τοπολαλιά του χωριού Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας.  Όπως ελεγε και ο Αγαπιος ο ζορνετζής (ο οποιος την τραγουδουσε με την αδερφη του γυρω στο 1880) ‘’ετσι μαρινιωτουν την βρηκαμε και την ξερουμε’’.

*Αξίζει να πούμε ότι από το ίδιο σόι (του Πουρουτζήχαλιλη και του αδερφού του, του Μιχαηλά Αγαπίου – Χασανούκια) προέρχονται και οι ποιό κάτω καλλιτέχνες μαρινιώτες που διακριθήκαν ευρύτερα στην Κύπρο και όχι μόνο: Ιωσήφ Μιχαήλ Γιούσελλος (ποιητής – τσιαττιστής), Φιλίσα Χατζηχάννα ( συγγραφέας), ο πατέρας και μητέρα του Τώνη Σολωμού, Σόλωμος και Ελένη Αγαπίου. Επίσης από το ίδιο σόι προέρχονται ο Φράγγος Αντώνης και ο υιός του, Μιχαλάκης Φράγκου (χορευτές), Μιχάλης Χατζηχάννας (τσιαττιστής) κ.α.

 

Έρευνα καταγραφή – Τώνης Σολωμού
Πηγή πληροφοριών – Ηλίας Αγαπίου Στούκας (λαγοκυνηγός Νο 1) & Σόλωμος Αγαπίου (γλυκοφωνάρης).

 

ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

 

Ο μοναδικός μαρωνίτης ποιητής που ξεχώρισε παγκύπρια από το 1930 μεχρι το 1963, ήταν ο αήμνηστος Ιωσήφ Μιχαήλ Γιούσελλος (θείος του Τώνη Σολωμού) που σάρωσε πάρα πολλά βραβεία στις εορτές του κατακλυσμού της Λάρνακας, Κερύνειας και Αμμοχώστου.  Όπως αναφέραμε και σε άλλη στήλη, ήταν και σπουδαίος δεξιοτέχνης στο παραδοσιακό πλούμισμα του γαμπρού και της νύφης, από το 1928 μέχρι και το 1963, όπου απεβίωσε από ανίατη ασθένεια στα 53 του μόνο χρόνια.

 


Η αήμνηστη Φιλίσσα Χατζηχάννα, ήτο μια σπουδαία συγγραφέας και ένα εξαίρετο πηγαίο ταλέντο.

 

 Αναγνωρίστηκε δε και βραβεύθηκε από την πολιτεία αλλά και διακρίθηκε στην συγγραφή βιβλίων και παραμυθιών τόσο στο τόπο μας όσο και εκτός συνόρων, έφυγε όμως τόσο νωρίς.

 

 

Σολωμός και Ελένη Αγαπίου (γονείς του Τώνη Σολωμού)

Είναι οι πρώτοι από την κοινότητα μαρωνιτών Κύπρου, (της πιο παλιάς ηλικίας), που αξιώθηκαν από τον θεό να δισκογραφίσουν τραγούδια παραδοσιακά μαρωνίτικα , να βραβευθούν από την πολιτεία (ραδιοτηλεόραση 2005) και να ακούγονται σε πάρα πολλές άλλες χώρες του κόσμου.   Χαρακτηρίστηκαν δε από τον δρ Πανίκο Γιωργούδη εθνικομουσικολογο και την  μουσικολόγο Κα Λυγία Κωνταντινίδου, αλλά και από άλλους, σαν πηγαίες αλλά και από σπανίων μετάλλων φωνές.

Επίσης η Αγία Μαρίνα τιμήθηκε με το παλαιστή Τώνη Κώστα
την δεκαετία του 70 σε αγώνες ελεύθερης πάλης, όπου ήτο και πολύ δημοφιλής την εποχή εκείνη.  Αφού ήταν και ο μοναδικός παλαιστής από την μαρωνίτικη κοινοτητα, θα του κάνουμε μια αφιέρωση – αναφορά, μέσα από το πλούμισμα που έγινε στον πολύ πετυχεμένο γάμο της κόρης του Μαρίνας με τα του Τζέησον, όπου την πλούμισε ο Τώνης Σολωμού στις 10 Ιουνίου 2006



�Μ’Αλή-Μπαμπά επάλιωσε
Τσιε συρέν τον του νόμου
Το σσιέρι του έσπασε λαλούν
Καρσσήν ούλλου του κόσμου�

 

 

ΑΘΛΗΤΕΣ ΠΟΥ ΤΙΜΗΣΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΟ ΣΤΙΒΟ

 

Γιώργος Σκέντερ, Ιωσήφ Χατζηχάννας, Τώνης Σολωμου,Τζόνσον Σολωμού, Εδουάρδος Χατζηχάννας, Μαρούλλα Σολωμού Τζουβάννη, Νίτσα Αγαπίου Σκέντερ Μαρίνα Πεκρή, Μαρίτσα Σσιασί, Πέπα Χατζηχάννα κ.α.

 

Ιερωμένοι που πέρασαν από την Αγία Μαρίνα

Πάτερ Κουννής,

Πάτερ Αντώνης,

Πάτερ Χάννας (υιός του πάτερ Αντώνη),

Πάτερ Χάννας (υιός του Αντώνη Τσαγκάρογλου),

Πάτερ Αντρέας Χατζητζουβάννη,

Πάτερ Σιμόν (λιβανέζος),

Πάτερ Απτάλας (λιβανέζος),

Πάτερ Κουμής,

Πάτερ Χαννίτσης,

Πάτερ Ιγνάτιος Καλακουτή και Πάτερ Αντρέας Φράγκου.

 

 

Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΕΝΗ ΟΜΑΔΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ ΤΩΝ ΜΑΡΙΝΙΩΤΩΝ - 1957
ΚΑΙ Ο ΚΕΔΡΟΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΣΚΥΛΛΟΥΡΑΣ -1967


Ως γνωστό η αγάπη των παιδιών και των νέων ήταν από τα παλιά χρόνια η περιβόητη ΄΄μάππα,΄΄ ή μπάλα, ή γενικότερα το ποδόσφαιρο. Γύρω στο 1956-1957 άρχισε να φυσά και να μυρίζει ποδοσφαιρικός αέρας και στην Αγία Μαρίνα κάτι το οποίο ειδικά οι νέοι του χωριού αγκάλιασαν και αγάπησαν μέχρι σήμερα και που είναι βαθιά μέσα στο ΄΄πετσί ΄΄τους. Δειλά δειλά λοιπόν άρχισαν να οργανόνονται ποδοσφαιρικά και μιμούμενοι σίγουρα κάποια άλλα πρότυπα του Κυπριακού ποδοσφαίρου και όχι μόνο, προσπαθούσαν μέρα με τη μέρα να δημιουργήσουν ποδοσφαιρική ομάδα. Μέσα από τον ποδοσφαιρικόν ενθουσιασμό οι πρώτες τοποθεσίες που χρησιμοποίησαν για να μάθουν να κλωτσούν την μπάλα πριν την συγκροτημένη ομάδα, ήταν σίγουρα τα αλώνια του χωριού όπου είχε ΄΄πλάτσα΄΄ που λέμε και η πρώτη μπάλα που κλώτσησαν ήταν καμωμένη απο πατσιαούρκα (κομμάτια από παλιόρουχα). Μετέπειτα έκαναν μπάλα με την ουροδόχο κύστη του γουρουνιού δηλ την φυσούσαν με αέρα και γινόταν σαν μπάλα Να πούμε εδώ ότι τέτοιες ευκαιρίες δεν εύρισκαν συχνά οι νέοι να προμηθεύονται την κύστη του γουρουνιού, αλλά μία η δύο φορές τον χρόνο συνήθως Χριστούγεννα και Πάσχα, όταν έσφαζαν γουρούνια. Στα τέλη του1957 ιδρύθηκε η πρώτη ομάδα της Αγίας Μαρίνας με το ιστορικό όνομα ΑΤΕΠΕΚ Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας, όπου στεγαζόταν στο καφενείο της Βασιλούς Καφετζή Χατζηωσήφ. Μέσα από τον ενθουσιασμό τους λοιπόν, βρήκαν σαν καλύτερο μέρος για να παίζουν μπάλα την γνωστή ΄΄καυκάλλα΄΄ μας, όπου τους άρεσε περισσότερο. Γύρω στα 1958-1959 δημιούργησαν το γνωστό γήπεδο μας δίπλα από την καινούργια εκκλησία μας, ένα γήπεδο σχεδόν <χωράφι> με πολλές πέτρες όπου σιγά-σιγά το καθάρισαν και στα μέσα της δεκαετίας του 1960 περίπου, το εχαβαρώστρωσαν και έτσι δεν λάσπωνε όταν έβρεχε. Οι πρώτες ομάδες που έχουν παίξει με την όμαδα του χωριού σύμφωνα με πληροφορίες του Κου Μιχαλάκη Πεκρή, ήταν ο Ασώματος Κερύνειας και ο Άγιος Βασίλης 1957-1958. Η πρώτη ιστορική δεκατριάδα ήταν:

Φρέτης Πεκρής
Μιχαλάκης Πεκρής
Μιχάλης Χατζηχάννας
Ηλίας Ιωσηφίδης
Αντωνης Πουλλης (Ντορης)
Μιχάλης Πεκρής (Καλαμαράς)
Μιχαήλης Σιάηλος
Αντώνης Μελάς
Ιωάννης Χατζηχάννας
Τώνη Κώστα
Αντρίκος Τζουβάννη (Αττούνη)
Σόλωμος Πεκρή (τερματοφύλακας)
Αντώνης Χριστοφή-Λέλλος (τερματοφύλακας)

Οργανωτικό άτομο και πολύ δραστήριο μέλος ήταν ο τερματοφύλακας Αντώνης Χριστοφή.
Επίσης ένα από τα άτομα που ενδιαφερόταν για το καλό της ομάδας και της τάξης των πραγμάτων ήταν ο Αντώνης Πουλλής (Μουσουλιάς). Η ομάδα μας του 1957 ήταν ο φόβος και ο τρόμος της επαρχίας και όχι μόνο. Ήταν μία ομάδα αγαπημένοι μεταξύ τους που έπαιζαν μόνο και μόνο για την φανέλα. Ο χαμός όμως του αείμνηστου Φρέτη Πεκρή στις αρχές της δεκαετίας του 1960, τους καθήλωσε πραγματικά, γιατί εκτός από νέος και χωριανός, ήταν όπως λένε από τους καλύτερους παίχτες της ιστορικής εκείνης ομάδας μας και προοριζόταν για τον ΄΄Ολυμπιακό Λευκωσίας΄΄. Στο πέρασμα του χρόνου ξαναβρήκαν τα ΄΄πόδια΄΄ τους και όλη η Αγία Μαρίνα ήταν υπερήφανοι γι’αυτούς.
Το 1967 μετονομάζεται η ομάδα σε ΄΄ΚΕΔΡΟΣ΄΄ Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας, ένα όνομα που σίγουρα τίμησε τα χώματα της πρώτης πατρίδας μας τον Λίβανο. Μία ανενεωμένη και όλο δύναμη ομάδα κατέβαινε στα γήπεδα όπου όλες οί ομάδες πραγματικά την έτρεμαν. ΄΄ Το νέο αίμα που έμπαινε στα γήπεδα’’ γινόταν πραγματικός σεισμός, με κερκίδα που πάντα ακολουθούσαν με πίστη και αγάπη την ομάδα τους γεμάτοι με περηφάνεια. Ήταν από τις καλύτερες ομάδες της επαρχίας, και πολλές φορές έφερναν τον τίτλο στην Αγία Μαρίνα, όπου γινόταν μεγάλα πανηγύρια, χαρές και διασκεδάσεις ΄΄μαρινιώτιτζες΄΄. Εκείνα τα χρόνια ‘’το ραφτί’’ (το ξύλο) δεν έλειπε από τα γήπεδα λες και ήταν κάτι το καθιερωμένο, όμως πάντοτε στο τέλος του κάθε παιχνιδιού αγκαλιάζόνταν, φιλούσε ο ένας τον άλλο και μετά πήγαιναν στο σύλλογο για το παραδοσιακό ΄΄τσάι.΄΄ Για όσους έχαναν στο ποδόσφαιρο σίγουρα το τσάι τους φαινόταν λίγο <πικρό>. Θυμάμαι όταν παίζαμε στην έδρα μας κατέβαινε το χωριο συλλόβροτο (σχεδόν όλο το χωριό). Κάποιες φορές οι φιλοξενούμενοι για διάφορους λόγους αργούσαν κάπως να φανούν απο τα δεντρά του Σσιουμμέ (του Τζηρκαλλή) και έτσι επικρατούσε μια ανησυχία ειδικά στη κερκίδα, που γι’ αυτούς η έξοδος αυτή η Κυριακάτικη ήταν σημαντική, εφόσον εκείνα τα χρόνια δεν είχαν και πολλές επιλογές στις εξόδους τους οι χωριανοί. Όταν έβλεπαν λοιπόν κάποιο αυτοκίνητο να έρχεται από μακριά, όλοι μαζί και ειδικά οι μικροί φώναζαν! ΄΄Έέετους- Έέετους-Έέετους’’. Εάν δεν ήταν αυτοί που περίμεναν, κατέβαζαν τα μούτρα τους μέχρι που ΄΄έβλεπαν φως στη σήραγγα΄΄, όπου εκεί ΄΄θερμαινόταν η κερκίδα΄’ από τις φωνές και τις χαρές. Από την ομάδα μας πέρασαν οι πιο κάτω παίχτες:

Ιωσήφ Χατζηχάννας (Γιατρός)
Ιωσήφ Πεκρής
Γιώργος Χατζηχάννας (Δάσκαλος)

Μισιέλης Αναστάσιου (Μικές)
Γιαννάκης Πεκρής
Τάσος Χατζηχάννας
Ιωσήφ Βραχ. Χτζηχάννας
Σιάρμπελ ΧατζηΙωσήφ

Ιωσήφ Τζουβάννη (Πουλλητζής)
Μιχάλης Σιάηλος

Παναγιώτης ΧατζηΙωσήφ

Γιώργος Πεκρής (τερματοφύλακας)
Αντωνής Χριστοφή (τερματοφύλακας)
Αναστάσης Λακοτρύπης (τερματοφύλακας)
Μιχαήλης Αγαπίου (Στούκα)

Τάκης Σελλάς

Ιωσήφ Τζιάνναρου
Γιώργος Μελάς (Νέο ταλέντο)
Λάκης Σολωμού (Νέο ταλέντο)
Σωτήρης Πεκρής  
Αιμίλιος Εμμανουήλ

Γιαννάκης Λακατρύπης

Τάκης Πεκρής

Να πούμε οτι κάποιοι ποδοσφαιριστές του 1957 συνέχισαν για λίγο ακόμη και με την φανέλα του ΄΄ΚΕΔΡΟΥ΄΄ όπως ο Μιχάλης Χατζηχάννας, Αντώνης Μελάς, Μιχάλης Σιάηλος, Αντώνης Πουλλής (Ντορρίς), Σόλωμος Πεκρής, Αντώνης Χριστοφή κ.α.
Η ομάδα του 1957 στεγαζόταν στης Βασιλούς Καφετζή Χατζηιωσήφ, μετέπειτα στου Ιωσήφ Σολωμού Κιολάρη. Τα τελευταία χρόνια πριν την εισβολή του 1974 δηλ. από το 1969 στεγάστηκε ο ΚΕΔΡΟΣ στο νεόκτιστο τότε καφενείο των γονείς μου (Ελένης και Σόλωμου Αγαπίου) και θυμάμαι όλοι οι παίχτες ήταν ενθουσιασμένοι λόγω του ότι ήταν καινούργιο. Η κίνηση στον συλλόγου ήταν πρωτοφανές, δια τον λόγο ότι υπήρχαν πολλά νέα διασκεδαστικά παιχνίδια, όπως ποδοσφαιράκι, πιλιάρτο, πίνκ-πόνκ, παιχνίδι μπάσκετ, τζιούποξ κ.α τα οποία ήταν σαν μαγνήτης για την τότε νεολαία μας. Φανταστείτε λοιπόν τι γινόταν τα βράδια, με όλα αυτά και επιπλέον τους χαρτοπαίχτες της πιλόττας, της ππάστρας, αλλά και τους τταβλαδόρους. Γινόταν πραγματικά ένας όμορφος και διασκεδαστικός χαμός.
Κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα ο σύλλογος διοργάνωνε, εορταστικά προγράμματα με ωραία σκετσάκια, τραγούδια, ποιήματα και πολλά δώρα ειδικά τα Χριστούγεννα. Ένας από τους ταλαντούχους ερασιτέχνες ηθοποιούς της Αγίας Μαρίνας, ήταν ο Γιαννάκης Τζυρκαλλής (Ασπρής). Τις Κυριακές συνήθως μετά τον εκκλησιασμό του πρωινού ή τα Σαββατόβραδα, έπαιζαν το γνωστό παιχνίδι της ΄΄τόμπολας΄΄ το οποίο είχε απ’οτι θυμάμαι πολλήν επιτυχία. Όπως προανάφερα σε άλλη στήλη μου, τα άτομα που εκφωνούσαν με τον δικό τους τρόπο και χιούμορ την τόμπολα, ήταν ο Κλήμος Σιάηλος και ο Τάσος Χατζηχάννας.
΄΄ Ο ΚΕΔΡΟΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ΄΄ ήταν η ομάδα που αγαπούσε όλη η κοινότητα, δηλ. σαν να είχε κάτι που ξεχώριζε από τις άλλες ομάδες μας ,κάτι που τραβούσε σαν ΄΄μαγνήτης.΄΄ Δεν θα το κρύψω όμως, ότι είμαστε και λίγο ΄΄καυκατζίες΄΄ και αυτό ίσως λόγω της φήμης των παλληκαριών που έβγαζε η Αγία Μαρίνα ή το ΣΟΥΛΙ όπως αλλιώς μας έλεγαν και αυτό να ΄΄άππωνε΄΄ λίγο, αν μπορώ να πω, τους Μαρινιώτες. Ήταν όμως τόσο φιλόξενοι οι χωριανοί, που οι φιλοξενούμενοι τα ξεχνούσαν όλα και έφευγαν ήρεμοι και με το χαμόγελο στο πρόσωπο τους.
Εκείνο που μου άρεσε προσωπικά εμένα, ήταν τα παιχνίδια που διοργάνωναν και έπαιζαν οι ελεύθεροι εναντίον των παντρεμένων. Θυμάμαι ένα παιχνίδι χαρακτηριστικά γύρω στο 1968, όπου μερικοί παντρεμένοι και ειδικά οι πιο μεγάλοι σε ηλικία δεν είχαν φαίνεται κοντό παντελονάκι και φορούσαν το κανονικό εσώρουχο τους, όπου εμείς μια ομάδα από παιδιά, τότε, ΄΄σπάζαμε στα γέλια΄΄ καθώς επίσης και κάποιες νεαρές κοπέλλες έκαναν πως κοίταζαν αλλού!! Όταν άρχιζε το παιχνίδι και σε κάποιες στιγμές ΄΄αναβρασμού ψυχής΄΄ οι ελεύθεροι έκαναν φάουλ εις βάρος κάποιων παντρεμένων, η εκάστοτε γυναίκα του εκαστοτε τραυματία φώναζε και έλεγε την εξής φράση: �Ρέεεεε τον άντρα μου, τζιαί έσσιει παικιά να αναγιώσειειειει�!!! Μία από τις περιπτώσεις που συνέβηκαν ήταν και στον Μισιέλλη Τσιάνου (Σσιέλλο) ο οποίος με μιά φωνή χαμηλή και σταθερή και με ύφος περίλυπο και κακομοίρικο, απαντά στη γυναίκα του και της λεει: ΄΄Ωστε έ για το ανάγιωμα των παικιών μας που μέσσιεις΄΄???? Σημειώστε ότι ο συμπαθέστατος κος Σσιέλλος συνήθιζε να είναι ολίγον ολιγομίλητος και ολίγον αξύριστος. Με αυτά όλα θέλω να πω, πόσο γλυκά και όμορφα χρόνια περνούσαμε, που δεν νομίζω κανένας από εμάς σήμερα, να μην νοσταλγούσε εκείνες τις αξέχαστες ΄΄Μρινιώτιτζες εποχές΄΄!!!!!

 

 

Δάσκαλοι που υπηρέτησαν στην Αγία Μαρίνα:

Κελεπέσσης ο βρακάς από την Καρπάσσια 1910

Ηλίας Παρτέλλας
Μιχάλης Καλακουτής
Ορτάντζα Φέλιξ
Λετίτσια Καρλέττη
Ιωσήφ Λιάτσος
Ηλίας Κασάπης
Ιωσήφ Τομάζος
Αντώνης Μαρίνος
Αντώνης Μελάς
Παναγιώτα (Σκυλλούρα)

 

 

Ψάλτες της Αγίας Μαρίνας


Ιωσήφ Σολωμού (Κιολάρης)

Χατζηλιασής (οικ. Κουννήδες)

Μιχαήλης (υιος του Χαννή)

Ιωσήφ Αντρέα Φράγκου

 Αντρίκος Ηλία  Φράγκου
Ιωάννης Παύλου (Τσιακκαριάς)
Μανώλης Χατζηιωσήφ
Βραχίμης Χατζηχάννας
Αντρέας Παρτέλλας
Μιχάλης Πεκρής

Αντρέας Μουτήρης

Αντρίκος Ηλία  Φράγκου

και ο δάσκαλος Αντώνης Μαρίνου

Το συναξάρι κατά τες αγίες ημέρες του Πάσχα, το διάβαζε με ένα ξεχωριστό τρόπο συνήθως, ο δάσκαλος ο Αντώνης Μαρίνος.

Η Αγία Μαρίνα φημίζεται για τους αθλητές (ΝΕΤΤΟΥΣ- ΣΒΕΛΤΟΥΣ)

 

Αγάπιος Ζορνετζής (πουρουτζήχαλιλης), Μιχάλης Αγαπίου (γενιήμιχαήλης), Ηλίας Πεκρής (Κιανής) και ο υιός του Μιχάλάκης Πεκρής (γεωπόνος), Μιχάλης Αγαπίου (Τζέλας), Αντώνης Αναστασίου (Ττάνιος), Πανάος Αναστάση, Ταφάς, Εδουάρδος Χατζηχάννας, Σόλωμος Αγαπίου ο οποίος ήταν τόσο γρήγορος και τον φώναζαν με το παρατσούκλι �Σκάι�, Τώνης Σολωμού, Μαρούλλα Τζοβάννη Σολωμού, Γιώργος Σκέντερ, Νίτσα Σκέντερ, Ιωσήφ Χατζηχάννας, Μαρίτσα Σσιασί, Λάκης Σολωμού, Πέπα Χατζηχαννα, Μαριάννα Καμηλάρη κ.α  Αξίζει να πούμε ότι ο παππούς του Τώνη Σολωμού Γενιή Μιχαΐλης Αγαπίου, έλεγαν ότι έπιανε λαό του βούρου (σαν έτρεχε) καθώς και ο πατέρας του ο Αγάπιος ο ζορνετζής,( ο νέττος και το παλικάρι του 1880!) 

 

Η Αγία Μαρίνα έβγαλε και αρκετούς καλούς κυνηγούς για πέρδικα

Μερικοί απ’αυτούς ήταν:  ο Κκάηλος, Γιουσελλής, Αντώνης Παρτελας,  Σιάηλος,  Χαννής,  Τσιαννούη,  Τσιάνος,  Βραχίμης Χατζηχάννας,  Αντώνης Μελάς, Μιχάλης Χατζηχάννας, Σόλωμος Αγαπίου, Ιωάννης Σελλάς, Μιχαήλης Ηλία Αγαπίου (στουκούι), Ιωσήφ Πεκρή (κάκαρου) Μισσιελλης Κιτεου, Αντρέας Παρτέλα κ.α. 

 

Κυνηγοί του λαγού

Έβλεπαν τους λαγους στις κούτσες τους (στα γιαττάκια)

ο Αγάπιος ο ζορνετζής-1880, ο υιός του Μιχάλης Αγαπίου (Γενιή Μιχαήλης)-1910, οι υιοί του Ηλίας Αγαπίου (Στούκας) και Μιχάλης Αγαπίου (Τζέλας-1940), αλλά και ο εγγονός του, Μιχάλης Ηλία Αγαπίου (Στούκουι-1965).

 

Όπως είπαμε η Αγία Μαρίνα φημιζόταν και για τα παλληκάρια της

Ο Αγάπιος ο ζορνετζής και οι γιούδες του  ο  Ιωσήφ Ταφάς και Τσιάνος, καθώς επίσης και οι Ιωσήφ Χατζηφεσσάς, Ζηπουρής, Αντρίκος (αποφασιστικός), Χαννής, Γιουσελλής, Γιούσεπος,  Χριστοφής Σκεντερ,  Αττούνης Τζουβάννη, Ηλίας Τζιουβάννη, Γιάννης Χατζηχάννας, Ιωάννης Καμηλάρης (Σσινιάς), Πέτρος Χατζηιωσήφ (πετρουτσιός), ο οποίος φημιζόταν όχι μόνο σαν παλληκάρι των μαρωνιτών αλλά και από τα μεγαλύτερα παλληκάρια της Κύπρου κ.α. 

 

Παλιά συνήθιζαν, τουλάχιστο στην Αγιά Μαρίνα, τους σημερινούς ονομαζόμενους διπλωμάτες να τους αποκαλούν �μάους

Μερικοί απ’αυτούς ηταν:  Αντώνης Τζηρκαλλής (Βρακάς), Ναννού Παυλή, Χτώρα Μ Ταννούση, Μαρικκού Πεκρή (Κακκαρού), Ιωάννης Παύλου (Τσιακκαριάς), Μιχάλης Πεκρής (Κακκαρούη), Βικτώρια Πέτρου Κιτέου.

Η Αγία Μαρίνα φημιζόταν για το κλέφτικο της

Μερικοί από τους οφτάτζιδες ήταν: Χατζηφεσσάς Ιωσήφ, Παρτέλας, Σελλάς, Μιχάλης Χατζηχάννας, Βραχίμης Καλλή (πρακκατσιάς).

Καλοί χαρτοπαίχτες στη ππάστρα ήταν

Αντώνης Τζηρκαλλής, Ηλίας Πεκρής, Ιωσήφ Πίσσας, Τζιάνναρος Ιωάννης, Αντώνης Μουτήρης, Μικέλλης Χατζηιωσήφ, Μιχάλης Χαννή (Πατατής), Πετράκης Μουτήρη, Αντρικούι Αντωνίου, Πέτρος Κιτέου, Σόλωμος Αγαπίου, Σολωμής Τσιαννούη, Μιχάλης Τσανουκιού κ.α.

Πάιχτες ποδοσφαίρου που ζητήθηκαν ή έπαιξαν σε Α’ κατηγορία

Φρέτης Πεκρής, Ιωσήφ Χατζηχάννας, Τζόνσον Σολωμού, Κάκος Σολωμού, Γιώργος Μελάς, Αντώνης Χατζηχάννα κ.α.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΔΙΤΖΙΜΙΟΥ

πέτρα στρογγυλή πέρα των 120 κίλων, και όποιος το σήκωνε από το έδαφος μέχρι την κοιλιακή χώρα, ήταν και ο νικητής.  Ήταν πράγματι δύσκολο αγώνισμα λόγω του σχήματος της πέτρας που πολλές φορές γλυστρούσε.  Μερικοί που τα κατάφερναν ήταν οι Γέρο Χριστοφής, Αγάπιος ο Ζορνετζής, Σσιουπλούι, Πέτρος Χατζηφεσσάς, Πάτερ Ιγνάτιος, Πάτερ Αντρέας, Γιάννης Καμηλάρης (Σσινιάς), Αντώνης Γιούσελου, Ιωάνης Χατζηχάννας κ.α.

Βρακάες της Αγίας Μαρίνας

Αντώνης Τζηρκαλλής, Ιωσήφ Κιτέος, Μιχαήλ Αγαπίου (Γιενιή Μιχαήλης), Φελλάς, Ουστάς, Τοφής, Τσιάνος,  Γερο Αναστάσης, Φράγκος, Κιολάρης, Απτάλης, Μαρίνος, Μελάς (Γερομελάς), Ηλίας Μουτήρης, Τζιάνναρος, Χριστοφής Εμανουήλ (νοχής Βοσκοί της Αγίας Μαρίνας ήταν: Γιάννης Πουλλής, Τσιάνος, Γιενή Μιχαήλης, Τσιανούη, Σελλάς, Παρτέλας, Αναστάσης, Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας), Σολωμής Χαννή, Μιχάλης Πατατής, Γιούσελος, Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Ιωάννης Σκέντερ, Γιώρκος Τζοκλής, Κιτέος, Ιωσήφ Ράφτης, Ηλίας Αγαπίου (Στούκας), Τζιέλλας Αγαπίου, Τζιάνναρος, Παήλης, Αχροπούι κ.α.

 

Βοσκοί της Αγίας Μαρίνας

   Γιουσελλής (γερό γιουσες), Αντωνης Πετρου, Χριστοφής, Αντώνης της Ελέγγας,   Τζιαννής Πουλλή, Τσιάνος, Γιενή Μιχαήλης,  Σολωμής , Σολωμής Πέτρου (Ρούσος), Τσιανούη,  Ιωσήφ Σελλάς,  Αντώνης Παρτέλας, Αναστάσης, Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας), Σολωμής Χαννή, Μιχάλης Πατατής, Γιούσελος, Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Ιωάννης Σκέντερ, Γιώρκος Τζοκλής, Κιτέος, Ιωσήφ Ράφτης (πίσστας), Ηλίας Αγαπίου (Στούκας), Τζιέλλας Αγαπίου, Τζιάνναρος, Παήλης, Αχροπούη, Αντώνης Αναστάση (ττάνιος)

 

Θαυμαστόλοοι – Χοραττατζίες

Ιωσήφ Κιολλάρης Σολωμού
Αντώνης Φράγκος
 Μιχάλης Μιχαήλ (Σσιαηλάς)
Ιωάννης Σκέντερ (Κούτας)
Ηλίας Αγαπίου Στούκας
Κλήμος Σσιάηλος

Σόλωμος Αγαπίου (γλοκοφωνάρης)

Χαννούτα Μαλτέζου (Πισσιάρα)
Χαννουρού Εμμανουήλ (Ουστά)
Ελένη Αγαπίου (Στούκα)

Μαρή ΧατζηΙωσήφ (Καβα)
 

 

Γλενζέδες και Μερακλήδες του παραδοσιακού τραγουδιού

Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούι), ο οποίος πρόσθεσε τη στροφή ΄΄Αρβανίτες κάμνουν γάμο΄΄........... στο παραδοσιακό μας τραγούδι �Μόνη της τζοιμάται�.

 Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος)

Τζέλας Αγαπίου (Μασσιαλλάς)

Πέτρος Κιτέου (Κάπτεν)

Αντώνης Φράγκου

Μιχάλης Πέτρου (Παήλης)
Χριστοφής Εμμανουήλ (νοχής)
Ιωσήφ ΧατζηΙωσήφ (Χατζηφεσσάς)
Νεής (αδελφός της Γιεννιήπολους)
Ιωσήφ Ράφτη (Πισστας)

Σιουπλούι Καλλή

 

 

 

Καφενεία της Αγίας Μαρίνας



Το πρώτο καφενείο της Αγίας Μαρίνας, γύρω στα μέσα του αιώνα, ανήκε στην οικογένεια Ταννούση, ο οποίος βρισκόταν απέναντι από την παλιά εκκλησία μας που τελευταία κατοικούσε μέσα η οικογένεια του Γερο Άντωνα και της Μάρκες.

Άλλα καφενεία ήταν:
Ιωσήφ Κιολάρης Σολωμού
Μαρίνου και Ταλλούς
Βασιλούς Καφετζή
Γιώργου Ταννούση (Σιακκήρης)
Ιωάννη Παύλου Τσιακκαριάν
Πάγιας και Πρασσήμη Καλλή
Και του Σόλωμου και της Ελένης Αγαπίου (Κούσσιας)και το οποίο ήτο και το πιο καινούργιο στην Αγιά Μαρίνα (1969).

 

 

Λεωφοριατζήδες της Αγίας Μαρίνας

 

  Μιχάλης Παήλης, Γιάννης Χατζηιωσήφ (Κοτσηνόφτας) και Ιωάννης Καμηλάρης (Σσινιάς).



Μπακάλικα της Αγίας Μαρίνας:

Ττοφή και Ττοφίνας (κουφέτες ττόφεις και αφροζούες)
Ιωσήφ Μάρα και Ιωσηφούς (παγωτό τραινταφύλλου πάνω στο ξυλούι)
Ιωάννη Παύλου Τσιακκαριά (νερό κρυό που το πυθάρι)
Ελένη (Κούσσια) και Σόλωμου (κουτσιά κασσιανιστά, στραγγάλια και πασατέμπο)

Η Αγία Μαρίνα διατηρούσε κι ένα συνεργατικό παντοπωλείο, το οποίο στεγαζόταν στο πρώην καφενείο του Κιολλάρη και της Κιολλαρούς

 


Τρακτέρ με καδένα

 Ιωσήφ Χατζηχάννα, Σολωμός Αγαπίου, Χριστοφής Σκέντερ.

Τρακτέρ με σιδερένιους τροχούς

Ηλίας Πεκρή και Ιωσήφ Πίσσας (1935)


Τοποθεσίες (τοπωνύμια) της Αγίας Μαρίνας και σφραγίδα-σημάδι για κάθε μαρινιώτη

 

 

Κλήμαροι του Σόλωμου, Δκιοκλημάρκα της Μαρής, Λάκος του Τζαννή τ' Αντώνη, Κοτσινοβούναρος, Αλουπότρυπεςτου Πίσα, Σσιρομηλόπετρα, Κόννος, Πλευρά του Παπά, Κοτσινόγκρεμος, Ούππα, Γρυσάι (λάκκος), Χαλοσπικιές, Φλούκια, Στενοί, Βρομόνερο, Αερούα, Κάνταροι, Φουρνιά του Μανωήλη, Ποτσίττε που τον Αέρα,

Τρουλί, Μελισσοβούναρος, Κίτσιες, Τζεφάλια, Χλιάστρες, Νιολύματα, Καυκαλούι της Βαρβαρούς, Χοραφκιά,Σταυροδρόμι, Λούρες, Καυκάλα της Φιλιάς, Καμός, Κούκος, Τζίμιστρος, Τσιακκιλερή, Βούναροι του Γιεννή Μιχαήλη, Μαυρομάκια (λάκκος), Σκληνικάρι, Ττιγγερά, Σταυρί, Σκαλί, Καφκάλα του Άη Γιώρκη, Κακοσκάλα, Τερατσόβουνος, Διπλοβούναροι, Ασβέστης,  

Τερίλαξια, Πακιά του Βου, Δκιό Ποταμοί, Βονάτζη του Στούκα, Ασπρόη, Σακκατίφλι του Αναστάση, Ασπρόμουττη, Ελιόβουνοι, Χρουμπέρη, Χλαπάτσα, Γερατζές, Λάκος του Μανωήλη, Πεινάς του Φουλή, Μαναστιρκώτικα, Τταφκιάς, Μάντρες, Δεντρά του Σσιουμμέ (του Τζηρκαλλή), Ασπρόκρεμος, Κούρβα, Μαζουλιές, Φαούτα, Μάνα (Πηγή νερού), Λούκος, Αγιάννης, Αμπέλι του Νάτιου, Μαρταζιού, Τα Αλμυροαρκάτζια, Βαχκιά Λαξιά, Συκούη, Καπροριστίνα, Σσουρουλάχμα

του Φελλαχουκιού, Κάστρο τ'Αγιώρκη, Πεζουνόκρεμος, Ποάζι  Κακοσκάλας, Καμπάνες, Βούρνες, Αγρελιές, Μαντρί του Μουσλή, Στράτα της Χώρας, Κοτσινόι, Πετριερό, Καντάρες, Κακκαφκιά, Ζαούκλα, Καπιρή, Τρουλιά, Ροτσάρκα, Φουλετρόουνος, Φουλιά του Φλοκάρου, Πρακ, Αφτελός, Πλάτζιες, Μαρρί, Μέσα-ορος, Λουτρό, Κούντουρος της Μαρής, Κουντούρι, Κλημαρούκια, Σπηλιάι, Καψάλι, Καφκάλα, Μονοπάκια, Λούρα του Σολωμή, Κριερό,  Σσιλλιομοούσα, Ευρετή του Τταγκήρη, Μουβλί, ττιγερά, βαχκιά λαξιά,  .

 Όπως βλέπετε οι τοποθεσίες μας δεν είναι λίγες κι αυτό αποτελεί, ακόμα μια φορά, τρανή απόδειξη πόσο μεγάλη κτηματική περιουσία είχαν οι μαρινιώτες.

 

 

Ο ΠΕΡΙΒΟΗΤΟΣ ΚΟΤΣΙΝΟΚΡΕΜΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΑΤΡΕΙΣ ΤΟΥ

 

Ο γνωστός ‘’κοτσινόκρεμμος’’ της Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας (οροπέδιο το οποίο κατατάσσετε τρίτο σε ύψους ανά το παγκύπριο) λόγω του ύψους που κατείχε, αποτελούσε ‘’πόλο έλξης’’ για τους λάτρεις του sport με ανεμόπτερα.  Ένα ύψωμα που μαγνήτιζε πραγματικά τους επισκέπτες του, διότι είχε το πλεονέκτημα στο ότι οι fun του μπορούσαν να έχουν απόλυτη πρόσβαση με τα οχήματα τους, στην κύρια βάση του πετάγματος τους.  Εκτός από Κύπριους προσέλκυε και πολλούς στρατιώτες που υπηρετούσαν στα ηνωμένα έθνη ( UN) και όχι μόνο.

 

 

 

Μουχτάριες (κοινοτάρχες) της Αγίας Μαρίνας

 

Σολωμής Πέτρου Αντώνη

Ηλίας χ’’Τζουβαννη Φραγκου

Σολωμής Πετρή

Τζουβάννης Αντρέα Φράγκου

Πετρής Αντώνη Πέτρου

Ιωσήφ Αχμετής

Ιωσήφ Σολωμού (Κκιολάρης)

Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας)

 

 

Γραμματείς της Συνεργατικής

 

Γεροτζουβάνης του Αντρίκου

Ιωάννης Σκέντερ

 

 

  

Αζάες

 

Αντώνης Τζυρκαλλής

Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούι)

Γιώργος Ταννούσης (Σσιακίρης)

Σολωμής του Χαννή

 

 

Αγροφύλακες

 

Ιωσήφ Σολωμού (Κκιολάρης)

Αντώνης Τζουβάννη (Ατούνης)

Χριστοφής Εμμανουήλ

Αντώνης Μαλτέζου (Πισσιάρας)

 

Τα περισσότερα εισοδήματα στην Αγία Μαρίνα προερχόταν από το επάγγελμα των φορτηγατζήδων που είχαν και το ρεκόρ φορτηγών .

 

Φορτηγατζήδες της Αγίας Μαρίνας ήταν: Τσιάνος, Γιώργος Τανούση (Σιακήρης), Πέτρος Εμμανουήλ, Πέτρος Χατζηφεσά, Ηλίας Καμηλάρης, Ιωάννης Καμηλάρης, Γιαννάκης Βασιλέας, Πέτρος Κιτέου, Σολής Τζιάνναρος, Σόλωμος Πεκρής, Αντώνης Βασιλέα, Ηλίας Βασιλέα, Μιχάλης Πεκρής (Κακαρούη), Αναστάσης Σελλάς, Γιάννης Χριστοφή (Μάστρε Γιαννής), Χριστοφή Σκέντερ, Βραχίμης Χατζηχάννας, Γιώρκος Τανούσης, Μισιελής Τσιάνου, Αντώνης Καμηλάρης, Μιχάλης Χαννή, Γιάννης Χατζηιωσήφ, Μιχάλης Ιωάννη Παύλου (τσακκαριά), Γιάννης Πουλλής, Πλάκος, Μουσταφάς, Μαγκατζής και Σολωμός Αγαπίου.  Να πούμε ότι ο πρώτος φορτηγατζή της Αγίας Μαρίνας ήταν ο Τσιάνος Αγαπίου κατά την δεκαετία του 1930.

 

Παραδοσιακά-παιδικά παιχνίδια της Αγίας Μαρίνας

 

Ππιριλιά (Πάσο - Στρογγυλό)

Λουκούι με Αθάσσια

Πέντε πέτρες

Τραπό

Τριάπικια

Ζίζιρος

Λιγκρί

Ποταμό

Χοστό

Μονάππιο

Έμεινε-σου

Χέντζ-απ

Πόλεμο (με μπάλα του Τέννις)

Κύκλο

Περνά-περνά η μέλισσα

Σκαπούλικα

Κούκος

Τρεις ελιές

Σκάλα


 

 

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ

Το δημοτικό σχολείο Αγίας Μαρίνας είχε τέσσερεις αίθουσες διδασκαλίας και εβδομηνταδύο μαθητές το 1973, πριν την εισβολή του 1974. Στο δημοτικό σχολείο Αγίας Μαρίνας ο πρώτος δάσκαλος, τουλάχιστον που θυμούνται οι πιο παλιοί, ήταν ο Κελεπέσσιης, πατέρας του πρώην αστυνόμου αήμνηστου Αντουάνη και μάλιστα φορούσε και την παραδοσιακή μας βράκα. Μερικοί από τους μαθητές του ήταν ο Αντώνης Τζυρκαλλής, Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας), Ηλίας Μουτήρης, Χριστοφής Τζουβάννη στη δεκαετία του 1910. Συνήθως στο σχολείο της Αγίας Μαρίνας υπηρετούσαν μαρωνίτες δάσκαλοι εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις. Πάντοτε στο δημοτικό μας σχολείο διδασκόταν η κατήχησις από δικούς μας ιερείς. Σε κάθε μεγάλη γιορτή του Λιβάνου τα παιδιά του δημοτικού σχολείου τραγουδούσαν τον ύμνο του Λιβάνου και ύψωναν τη σημαία του Λιβάνου (Κουλλουνά ληλ βατάμ, ληλουλάμ ληαλάμ). Μετά απ’αυτά έκαναν την προσευχή τους και γινόταν έλεγχος της εξωτερικής εμφάνισης και ειδικά στην καθαριότητα και το κόψιμο των νυχιών. Το δημοτικό μας σχολείο διατηρούσε ένα πολύ όμορφο κήπο με όλα τα λουλούδια (τριαντάφυλλα, λασμαρήν) και όμορφα λασάνια σπαρμένα και καλλιεργημένα από τους ίδιους τους μαθητές γεμάτα με κρεμμύδια, ρεπανάκια, μαρούλια, κόλιαντρο κ.α.. Επίσης γύρω από τον κήπο υπήρχαν ήμερες αγκινάρες. Όλη η αυλή του σχολείου ήταν περικυκλωμένη από όμορφα κυπαρίσσια, ευκαλύπτους και άλλα δέντρα. Κάθε απόγευμα κάποιος από τους μαθητές ήταν υπευθύνος να ποτίζει τον κήπο. Υπήρχε μεγάλη αυλή όπου οι μαθητές περνούσαν όμορφα τα διαλείμματα τους παίζοντας συνήθως τραπό, κύκλο, ππυριλία, ποταμό, πέντε πέτρες, λουκούι με τα αθάσσια κ.α. Στο μεγάλο διάλειμμα υπήρχε ζεστό γάλα, ψωμί με βότυρο για όλα τα παιδιά.

Το δημοτικο σχολείο Αγίας Μαρίνας ( Σκυλ) διατηρούσε το παραδοσιακό ‘σισσίτιο’όπου το μεσημέρι έτρωγαν όλοι οι μαθητές και μετά πήγαιναν πάλι σχολείο σε ολοήμερη βάση. Στο σχολείο υπήρχε επίσης μικρή καντίνα για εξυπηρέτηση των παιδιών. Μερικά είδη που πρόσφερε ήταν κουφέτες, αφροζούες , ττόφεις, κανναούρι, τύχες, σοκολάτες, φούσκες κ.α. Κάθε πρωί και στα διαλείμματα, κάποιος απο τους δασκάλους (συνήθως ο διευθυντής) χτυπούσε το κουδούνι με το χέρι για να μπούν οι μαθητές στην τάξη.

Κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα οι μαθητές παρουσίαζαν εορταστικά σκετσάκια, δράματα και ποιήματα. Κάθε χρόνο το δημοτικο σχολείο λάμβανε μέρος σε αγώνες στίβου, όπου τις περισότερες φόρες έπαιρνε όλα τα πρωτία μαζί με την τιμητική ασπίδα. Όταν εκπροσώπησα την κοινότητα μας, την επαρχία Κερύνειας και Μόρφου στους παγκύπριους αγώνες στο Γ.Σ.Ε. Αμμοχώστου το 1970 στο ύψος και μήκος στην επιστροφη μου έφθασα την ώρα του σισσιτίου και όταν κάθησα να γευματίσω, ο τότε διευθυντής μας κος Μιχάλης Καλακουτής πρόσταξε την μαγείρισσα της κουζίνας κα Ελένη Τζιάνναρου (Μαυρού) όπως μου φέρει δύο μερίδες γιατί όπως είπε τίμησα την κοινότητα μας και θυμούμε πολύ καλά το σπέσιαλ φαγητό που φάγαμε ήταν ρεβύθια και πόλυπιφ τηγανητό. Την ίδια στιγμή ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές και δασκάλους ότι το Πάσχα θα υποδιόμουν και τον Λάζαρο για την επιτυχία που είχα.



ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ

Στην Αγία Μαρίνα υπήρχαν δύο εκκλησίες. Ρωτώντας για την παλιά εκκλησία ακόμα και τους πιο μεγάλους μαρινιώτες πότε χτίστηκε, η απάντηση ήταν ότι από τα λεγόμενα και των παππούδων τους έτσι την βρήκαν κι έτσι την θυμούντε!

Η παλιά εκκλησία βρισκόταν στο κέντρο της Αγίας Μαρίνας , ήταν κτισμένη με πέτρα και με πάχος των τοίχων σχεδόν ένα μέτρο. Είχε εξωτερικές, όμορφες καμάρες, η στέγη της ήταν με κεραμίδι, υπήρχε μικρός κουππές πάνω από την αγία τράπεζα, η δε κεντρκή είσοδος της εκκλησίας έβλεπε προς δισμάς. Υπήρχε και δεύτερη πόρτα εισόδου που έβλεπε προς νότο. Γύρω από την εκκλησία υπήρχαν μεγάλα καταπράσινα κυπαρίσσια. Μόλις έμπαινες στην εκκλησία στην αριστερή πλευρά υπήρχε το ξυμολοϊτήρι όπου όλοι οι χωριανοί και ειδικά τις μεγάλες γιορτές έπρεπε να ξυμολοϊθούν Ο εσωτερικός χώρος ήταν λιτός αλλά με μία επιβλητική αγία τράπεζα, που χωρίς να το θέλεις, ένοιωθες κόντα στο Θεό! Δεξιά και αριστερά της αγίας τράπεζας υπήρχαν τα ψαλτήρια όπου οι ψάλτες ακουμπούσαν ή γονατούσαν πάνω όταν έψελναν. Στην μέση της εκκλησίας υπήρχε το παραδοσιακό μανάλι όπου οι πιστοί άναβαν ο καθένας το δικό του κερί. Στους επισκέπτες έκανε μεγάλη εντύπωση ο γλυκός ήχος και το παίξιμο της καμπάνας της εκκλησίας. Να πούμε ότι η καμπάνα αυτή δωρίστηκε από τον Λίβανο στις αρχές του αιώνα. Μερικοί που έπαιζαν την καμπάνα γλυκά και σωστά ήταν ο πρόπαππους μου Πουρουτζή Χαλίλης, Πάτερ Ιγνάτιος (ο οποίος έπαιζε την καμπάνα με το ένα του χέρι),ο μπατέρας μου (ο οποίος έκανε μεγάλη εξάσκηση με την καμπάνα του Κάτω μοναστηριού του Προφήτη Ηλία αφού η οικογένεια του έζησε στο μοναστήρι για τριανταπέντε όλοκληρα χρόνια σε συνεταιρισμό), Χατζηφεσσάς, Πέτρος Χατχηιωσήφ (Πετρουτσιός), Αντρίκος Τζουβάννη, Βραχίμης Μαλτέζος, Αλέξαντρος Σκέντερ, Μιχάλης Παύλου (Τσιακκαριά) κ.α. Πάντοτε τις εορτές και τις Κυριακές υπήρχαν οι λεγόμενοι γιορτάριδες, οι οποίοι προσκομούσαν μαζί τους κουμούλια, το λεγόμενο ΄΄αντίερο΄΄. Χαρακτηριστικό κατά την ώρα της ανάγνωσης του ευαγγελίου ο ιερέας έδινε το ευαγγέλιο στον εκάστοτε γιορτάρη ο οποίος με τα δυο του χέρια το βαστούσε ακουμπημένο στο μέτωπο του σε όρθια στάση και μπροστά ακριβώς από τον ιερέα για να το διαβάσει . Τελειώνοντας το ευαγγέλιο ο γιορτάρης φιλούσε το χέρι του ιερέα και το ευαγγέλιο. Αξίζει να πούμε ότι τόσο οι μαθητές του δημοτικού σχολείου όσο και οι χωριανοί επιβάλετο να παρουσιάζονται οποτεδήποτε είχε εσπερινό ή λειτουργία. Οι δε μαθητές έπρεπε να βρίσκονται στους μπροστινούς πάγκους μαζί με το δάκαλο τους. ‘Οποιος απουσίαζε έπρεπε τη Δευτέρα το πρωί την ώρα της προσευχής να λογοδοτήσει στον δάσκαλο του για την απουσία του. Πολλές φορές και ειδικά στις αρχές του αιώνα ο ιερέας έφευγε στη μέση της λειτουργίας για να πάει στα καφενεία επιβάλλοντας τους να πάνε να λειτουργηθούν. Μετά το τέλος της λειτουργίας ο εκάστοτε γιορτάρης προσκαλούσε τον ιερέα, τους ψάλτες, το δάσκαλο, τον κοινοτάρχη και άλλους που είχαν κύρος στο χωριό για να τους κάνουν τραπέζι.

Τις μεγάλες γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα την ώρα των ψαλμών λάμβαναν μέρος όλοι οι χωριανοί. Η εορτή της Αγίας Μαρίνας γινόταν στις 17 Ιουλίου όπου γινόταν μεγάλη λυτή γύρω από τα δρομάκια του χωριού καταλήγοντας στην εκκλησία. Η πλατεία του χωριού περίμενε τους χωριανούς και τους επισκέπτες στρωμένη με τους παναηρκότες για να αγοράσουν τα πορικά τους (σσιουσσιούκκο, κιοφτέρκα, σισαμόπιττες, καρίκια, αχάσσια, παστόσικα, παστέλι κ.α) και το παραδοσιακό καζαντί όπου οι χωριανοί τραβούσαν για να δούν την τύχη τους. Οι φούρνοι από το βράδυ είχαν έτοιμα τα χωριάτικα ψωμιά, τα δε φουρνιά ήταν απο το πρωί γεμάτα με το γνωστό ΚΛΕΦΤΙΚΟ της Αγίας Μαρίνας. Δίπλα στους λάκκους οι νέοι και οι νέες έπαιζαν διάφορα παραδοσιακα παιχνίδια όπως σχινί, ζίζυρο, σκαπούλικα και το παιχνίδι ‘παντρέυουμε τον ή την ........ νέον νέον νέον’. Μετά άρχιζεν το φαγοπότι με διάφορα τσιατιστά που διαγωνίζονταν οι χωριανοί και σίγουρα με την παραδοσιακή μας ΜΑΡΙΝΙΩΤΟΥ και τα άλλα παραδοσιακά μας τραγούδια και διασκέδαζαν μέχρι τις πρωινές ώρες. Συνήθως το επιδόρπιο (πόπαστο) για τους μαρινιώτες ήταν ραφτί (ξύλο) άλλα την επόμενη μέρα φιλούσε ο ένας τον άλλο!

Η δεύτερη εκκλησία μας βρισκόταν περίπου 200 μέτρα πιο κάτω απο την παλιά και δίπλα απο το κοινοτικό μας γήπεδο. Χτίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ήταν πράγματι μεγάλη και επιβλητική εκκλησία και φαινόταν ακόμα κιι από το χωριό Άγιος Βασίλης (οχτώ χιλιόμετρα περίπου απόσταση).

Δυστυχώς όμως το 1974 η εκκλησία αυτή βομβαρδίστηκε από τους τούρκους και είχα την τύχη και την ατυχία μαζί με τα αδέλφια μου, που είμαστε οι τελευταίοι που φύγαμε από το χωριό εκτός από τους έξι εγκλωβισμένους, τότε σε παιδική ηλικία να δούμε από κοντά βομβαρδισμένη την εκκλησία . Εκείνο όμως που έμεινε χαραγμένο στη μνήμη μου είναι το γεγονός ότι παρά τους ανελέητους βομβαρδισμους η εικόνα της Αγίας Μαρίνας έμεινε ανέπαφη.

ΛΑΚΚΟΙ ΚΑΙ ΒΡΥΣΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΚΟΥ

 Οι λάκκοι της Αγίας Μαρίνας έχουν ιστορική σημασία αφού χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου αιώνα.

  Ο πιο παλιός τόπος από τον οποίον υδρευόταν το χωριό ήταν ακριβώς εκεί που βρίσκονται οι σημερινοί  λάκκοι  στήν  πλατεία  του χωριού  και υπολογίζεται γύρω στο 1650.  Η πρώτη ονομασία του τόπου λεγόταν ‘ πηγές’ και το νερό πήγαζε από τις ρίζες των βουνών ασπρόκρεμμου και κοκκινόκρεμμου.  Από εκεί λοιπόν έπαιρναν οι χωριανοί το πόσιμο νερό τους, με τις παραδοσιακές τους κούζες, από εκεί πότιζαν καί τα ζώα τους, εκεί έπλεναν τα  βαμβάκια τους, τα παπλώματα και τα προικιά για τους γάμους τους.                                                              

  Σε μεταγενέστερο στάδιο και γύρω στο 1880 επί Αγγλοκρατίας , κτίστηκαν από πέτρα και πιο ύστερα από μπετό, κι έτσι ήταν πιο εμφανίσιμοι, αλλά και πιο  πρακτικοί για τους χωριανούς, αφού προηγουμένως ήταν απλά πηγάδια.  Έκτοτε από πηγές μετονομάστηκαν  ΄΄ΛΑΚΚΟΙ΄΄.

 Οι λάκκοι ήταν τρεις αλλά το πόσιμο, το κρύο και το γλυτζί νερό ήταν του λάκκου που βρισκόταν κοντά στό καφένειο του Γιώργου Ταννούση (Σσιακκίρη).  Οι άλλοι δύο λάκκοι, λίγο πιο κάτω, ήταν μεταξύ της Βασιλούς Χατζηιωσήφ και του Μελά και Μαρινούς.  Στο πλάι των λάκκων είχε χτισμένες είδικές βούρνες για να πίνουν νερό τα ζώα.  Γύρω από τους λάκκους υπήρχαν τα καφενεία του Σσιακκίρη, της Βασιλούς, του Κιολάρη και τα μπακκάλικα του Ττοφή & Ττοφίνας και του Γιούφταη & Σουσάννας

 Με την πάροδο τού χρόνου το χωριό μεγάλωνε καί λόγω της ενεπάρκιας του νερού, προμηθευόταν  από μιά αλλη τοποθεσία  που ονομαζόταν  ΄΄ΜΑΝΑ,΄΄απευθειας με σωλήνα  γυρω στό1940 .Η τοποθεσία αυτή  βρισκόταν κοντά στό ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη (Αγιάννη) .  Εκείνη τήν περίοδο και επί εποχής του μουχτάρη (κοινοτάρχη) της Αγίας Μαρίνας  Ιωσήφ Χατζηχάννα (Σίσα), και με αζάες τον Αντώνη Τζυρκαλλή, Ιωσήφ Φελλά, Σολωμή Χαννή και Γίωργο Ταννούση χτίστηκε η πρώτη μεγάλη βρύση μαζί μέ ντεπόζιτο (χαούζα) που βρισκόταν δίπλα στην παλιά εκκλησία μας.  Κατόπιν τούτου καί στήν δεκαετία του 1950 χτίστηκαν οί  πέντε βρύσες του χωριού μια σέ κάθε γειτονιά.  Η πρώτη  βρύση  βρισκόταν κοντά στό σχολείο μας, με γειτονιά τους … Μιχάλης & Μαρή Αγαπίου, Αντώνη Πουλλή, Τάσο Χατζηχάννα, Πέτρο Κιτέου, Ηλία & Τζήνα Πεκρή, Μιχάλη Χατζηχάννα, Γιάννη Χριστοφή, Γιώργο Ταννούση, Γιαννάκη Ταννούση  και Ιωσήφ & Μιλίτσα Τζουβάννη(Πουλλιτςής).

  Η δεύτερη βρύση βρισκόταν στό δρόμο που οδεύει πρός το μοναστήρι του Πρόφητη Ηλία με γειτονιά τους … Τζιαννή του Αντώνη, Αντώνη Πουλλή (Ντορρίς), Ηλίας Αναστάση, Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούη), Τσιάνος & Τσιανού, Κότσσινος & Μηλού του Τσιάνου, Μιχάλης Πεκρής, Ηλίας Μαλτέζου (Πυζζιάς), Ιωάννης Σελλάς, Γεώργιος Λακκοτρύπης καί Χριστοφής Εμμανουήλ (Νοχής).

  Η τρίτη βρύση βρισκόταν μεταξύ του Ιωσήφ Κιτέου καί του Ηλία Αγαπίου Στούκα.  Άλλοι γείτονες τους ήταν ... Σολής Τζιάνναρος,  Αντρίκκος Ηλία,  Αντώνης Μαλτέζου (Πισιάρας), Ιωσήφ Σολωμού (Κιολαρης), Γιωργος Ταννούση (Σιακκίρης), Γεώργιος Μαλτέζου (Τσιοκλής), Αντώνης Μελάς (Γερομελάς), Ιωάννης Σκέντερ, Βασιλού Χατζηωσήφ, Ττοφής Τζιουβάννη, Γιούφταης (Μάρας), Πέτρος Εμμανουήλ, Ουστάς & Χαννουρού, Γεροαχανάσης, Πέτρος Χατζηωσήφ (Πετρουτσιός), Γιαννάκης Βασιλέα, Ιωσήφ Βασιλέα, Μιχαήλης & Κτώρα Ταννούση, Μαριάννα & Απτάλης, Ηλίας Καμηλάρης και Παναγιώτης Χατζηιωσήφ.

  Η τέταρτη βρύση βρισκόταν στη γειτονιά τους … Ιωσήφ Σελλά,  Ιωάννη Πέτρου (Τζιάνναρο),  Αναστάσης Σελλά,  Γεροαναστάση,  Ιωσήφ Βασιλέα,  Βαννή Χατζηχάννα,  Αντώνη Φράγγο,  Ηλία &Γερόλιζα,  Μαχαήλης Πεκρής,  Σολωμής Χαννή, Μιχαήλ Χαννή, Γεροτζουβάννης,  Ιωσήφ Χατζηχάννα,  Μιχαήλης Μαλτέζου(Πισσιάρα),  Αντώνης Αναστάση (Ττάνιος),  Ιωσήφ Μιχαήλ (Γιούσελλος), Αντώνης Παρτέλας,  Σολωμής Αγαπίου (Τσιανούη),  Γιάννης Χατζηωσήφ , Βραχίμης Χατζηχάννα. και Μιχάλης Αγαπίου ΄΄& Ελένη Αγαπιίου(Γεννιή Μιχαήλης.).

  Η πέμπτη βρύση ήταν η χαούζα δίπλα από την παλιά εκκλησία όπως προαναφέραμε.  Οι γείτονες της ήταν οί … Σόλωμος & Ελένη Αγαπίου,  Αντώνης Μουτήρης,  Ηλίας  Μουτήρης,  Αντώνης &Βαρβαρού Τζυρκαλλής,  Μαρή Σιουπλού Καλλή,  Μιχάλης Παήλης,  Πρασσίμης & Πάγια Κυριάκου,  Ηλίας Τζιουβάννη,  Ιωάννης Παύλου & Κκούλλα (Τσιακκαριά) , Αντώνης Χριστοφή (Λέλλος),  Ιωσήφ & Σουσάννα Ράφτη, Μαρίνος Χριστοφή,  Μισιέλλης Αναστάση (Μικές),  Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Σιάηλος , Πατουνάς,  Σσιέλλος Τσιάνου,   Ιωσήφ  Καμηλάρη,  Ρουσος & Ερμήνια, Μιχαήλης Ττίνας,  Ιωσήφ & Ττίνα Σσιάηλου,  Αντρέας Μουτήρης,  Αντρίκκος Τζιουβάννη,  Ιωσήφ Πουλλή (Πίσσας),  Αντώνης Πουλλή (Πισσουρής),  Σόλωμος Πεκρής, Ιωσήφ Αχμετή,  Αντώνης Μελάς,  Μικέλλης Χατζηωσήφ,  Πετράκης Μουτήρη, Φελλάς & Φελλαχού,  Αθανάσης & Λέλλα Εμμανουήλ,  Ιωσήφ Μουτήρη, Ιωάννης Καμηλάρης,  Μανώλης Χατζηωσήφ,  Μιχαήλης Σολωμή (Τσιανούη), Αντώνης Μαρίνος,  Αντώνης & Μαρίνα Βασιλέα,  Μιχαήλης Αγαπίου (Στούκα), Ηλίας Μιχαήλ (Παήλη)  και Γιάννος Μιχαήλ (Παήλη) και Κεκκού.

 Νερό οι χωριανοί στούς δύσκολους καιρούς προμηθεύονταν και από τον λάκκο του Αντρίκκου (παππού του Πάτερ Αντρέα Φράγγου),  ο οποιος βρισκόταν  μεταξύ του γηπέδου μας και του τούρκικου κοιμητήριου, γύρω στο 1820.

 Πριν το 1974 όλα τα σπίτια είχαν παροχή νερού, το οποίο το προμηθεύονταν από το χωριό Βασίλεια της Κερύνειας.

 Τοποθεσίες γνωστές με νερό και περβόλια ( με διάφορα είδη φρούτων)

  - Δεντρά του Σιουμμέ (του Αντώνη Τζυρκαλλή)

- Το Βονάτζι του Ουστά (Εμμανουήλ)                      

- Το Σακκατύφλι  του Αναστάση                                                                   

- Το περβόλι του ΄΄Κάτω Μαναστηρκού΄΄ το οποίο ήταν το καλύτερο και το πιο

   πλούσιο της περιοχής, όπως και το ίδιο το μοναστήρι στη δεκαετία του 1910, καθώς

   επίσης και το περβόλι του Πάνω Μαναστηρκού, στη δεκαετία του 1950.    

- Το Αμπέλι  του Νάτιου, το οποίο παρήγαγε ένα από τα πιο νόστιμα σταφύλια της Κύπρου.

 Αξίζει να αναφέρουμε ότι το νερό στο Μαναστήρι έτρεχε χειμώνα-καλοκαίρι και  πήγαζε από τα υψώματα του Πάνω Μαναστηρκού.

 Γεωργία και γεωργοί στην Αγία Μαρίνα τα παλιά χρόνια (δεκαετίας του 1920)

 Οι Μαρινιώτες γεωργοί γέννημα του 1900 και εντεύθεν όπως μας εξιστορούν, ασχολούνταν με την γεωργία  κάτω από δύσκολες συνθήκες.  Λόγω της παλιάς τεχνολογίας  των μηχανημάτων  ήταν δύσκολο και το όργωμα και η σπορά και το θέρισμα και το αλώνεμμα.  Ο χρόνος που χρειαζόταν να γίνουν όλα τα παραπάνω  για μία χρονική περίοδο στη γεωργία ήταν τόσος πολύς  που δεν συνκρίνεται καν με το σήμερα και όπως μας λένε ... με ΄΄παράπονο΄΄ οι  αρχαιότεροι ΄΄σήμερα είναι παιχνίδι η γεωργία΄΄ και έχουν απόλυτο δίκαιο.  Για παράδειγμα στη δεκαετία του1920  όργωναν τα χωράφια με το ξυλάλετρο, τραβώντας το δυο παλικαρίσια βόδια,  που με την σειρά τους το βράδυ έπρεπε να φάνε  σαν … βασιλιάδες αλλά τους άξιζε με το παραπάνω.  Μερικοί από τους  γεωργούς που είχαν βόδια με ξυλάλετρο ήταν:                  

Αντώνης Τζυρκαλλής, Άντωνας (Γεροάντωνας), Ιωσήφ Χατζηωσήφ (Καφετζής), Ηλίας Μουτήρης, Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούη), Χριστοφής Σκέντερ και ο υιός του Ιωάννης  Σκέντερ.

 Το 1945  άρχισαν να οργώνουν με σιδεράλετρο και πάλι με τις αγελάδες.  Το άλετρο αυτό αποτελείτο από δύο καί τρία  υνία.  Γύρω στη δεκαετία του 1950 αρχισαν να οργώνουν με τρακτέρ και αυτό τούς ανακούφυσε σε μεγάλο βαθμό.

 Όσον  αφορά το θέρος (θέρισμα) και πρίν το 1950 οι Μαρινιώτες θέριζαν με το παραδοσιακό δρεπάνι, όλο κούραση, κόπο, πολλές ώρες και πολλά βάσανα.  Όμως  ήταν πιο γλυκιά η ζωή, αφού στο θέρισμα με το δρεπάνι, δούλευαν  πολλοί μαζί  για να φτυχούν, ή να κόφκουν στράτα όπως έλεγαν οι παλιοί και εκεί έβρισκαν την  ευκαιρία  να τραγουδήσουν, να πουν ιστορίες ή ακόμα και τα νέα του χωρκού.  Έτσι περνούσε η ώρα  πιο ευχάριστα και έκαναν και περισσότερη δουλειά.

 Στα μέσα του αιώνα  ήρθαν οι πρώτες θεριστικές, οι οποίες  ενσωματωνόταν  πάνω στο ίδιο το τρακτέρ και αυτό αποτελούσε μεγάλη υπόθεση και ευκολία  για τους  γεωργούς.  Το μηχάνημα  αυτό το είχαν οι  Ηλίας Πεκρής και ο Ιωσήφ Χατζηχάννας.

 Όσον αφορά το αλώνεμμα και αυτό αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα στους γεωργούς,  γιατί  δεν υπήρχε άλλος τρόπος εκτός από την παραδοσιακή Βουκάνη με τις ΄΄τσιακκιλόπετρες΄΄.  Όμως  γύρω στο 1930 αγόρασαν τις πρώτες βαρέλες  αλωνιστικές, όπως  τις  έλεγαν.  Οι  ιδιοκτήτες τους ήταν τα ίδια άτομα δηλαδή οι Ηλίας  Πεκρής και ο Ιωσήφ Χατζηχάννας.  Ό τύπος αυτών των μηχανημάτων δεν διαχώριζε  τόσο καθαρά τον σπόρο από το άχυρο, μέχρι που βγήκε νέο μοντέλο διαχωριστικής με διαχωριστήρα  γύρω στό 1960 το οποίο ήταν ελαφρώς πιο ξεκούραστο για τους  γεωργούς και λιγότερο χρονοβόρο.  Τα άτομα που είχαν αυτού του τύπου της  αλωνιστικής ήταν: οι Ιωσήφ Πουλλής (Πίσσας), Ιωσήφ Χατζηχάννας και ο Ιωάννης  Χατζηχάννας.

  Την ησυχία τους φαίνεται να βρήκαν στη δεκαετία του 1960 οι χωριανοί, αφού άρχισαν να αγοράζουν μερικά άτομα τα λεγόμενα ΄΄κομπάγια΄΄, εκτός φυσικά από κάποιους που κάποια από τα  χωράφια τους ήταν δύσκολο να θεριστούν λόγω ανώμαλου εδάφους και δύσκολης πρόσβασης των μηχανημάτων που αναγκαστικά έπρεπε να θεριστούν με το παραδοσιακό φασούλι (δρεπάνι).

 Χωριανοί που ήταν κατόχοι των κομπαγιών:

Αντώνης  Πουλλής (Ντορρις), Μικέλλης Καφετζή,  Μιχάλης Πεκρής,  Βραχίμης Χατζηχάννας,  Ιωάννης  Χατζηχάννας,  Αντρίκκος  Τζουβάννη,  Χριστοφής  Σκέντερ,   Ιωάννης Σελάς και Αντώνης Μελάς.

 

ΣΠΟΡΑ ΜΕ ΤΟ ΖΕΜΠΥΛΙ ΚΑΙ ΘΕΡΙΣΜΑ ΜΕ ΤΟ ΦΑΣΟΥΛΙ


Στα παλιά χρόνια οι Μαρινιώτες όπως και όλοι οι γεωργοί της Κύπρου, έσπερναν τα χωράφια τους με το παραδοσιακό ΄΄ζεμπύλι΄΄. Αντιλαμβάνεστε πόσος χρόνος, πόσος κόπος και πόση κούραση περνούσαν οι προκομμένοι χωριανοί κάθε χρόνο για την αποπεράτωση της εποχιακής τους δουλειάς στα χωράφια.. Το ζεμπύλι ήταν όμοιο με το καλάθι αλλά το σχήμα του ήταν πιο ωόηδες, με μία ‘’γέφυρα’’ που ένωνε τα δυο επάνω άκρα του. Μέσα από τη ‘’γέφυρα’’ περνούσε ο γεωργός συνήθως το αριστερό του χέρι και με το δεξί του έπαιρνε τον σπόρο γεμίζοντας χορτάτα τη φούχτα του, σκορπώντας ομοιόμορφα τον σπόρο στο έδαφος. Το ζεμπίλι το έφτιαχναν από τα φύλλα των καλαμιών, τα οποία έβρισκαν στους ποταμούς (ποταμοσσιές). Επειδή χρειαζόταν πολύς χρόνος ειδικά για τα μεγάλα σε έκταση χωράφια να σπαρτούν, γι’ αυτό δούλευαν συνήθως ομαδικά, δηλ. τρία, τέσσερα και πέντε άτομα μαζί για να ‘’φτυχούν όπως έλεγαν και οι προγόνοι μας’’. Με τον ίδιο τρόπο έριχναν και το λίπασμα στα χωράφια ακόμα και το ζιζανιοκτόνο, με την διαφορά ότι έπρεπε να χρησιμοποιούν είδος μάσκας για προστασία του προσώπου τους. Η σπορά των χωραφιών γινόταν Οκτώβριο και Νοέμβριο. Το ζεμπίλι χρησιμοποιείτο μέχρι και στις αρχές του 1960 και πιο ύστερα ακόμη, σε τοποθεσίες που ήταν δύσκολη η πρόσβαση μηχανημάτων.

Όσον αφορά το παραδοσιακό θέρισμα με το φασούλι (δρεπάνι), γινόταν και αυτό μέχρι και την δεκαετία του 1960 ειδικά σε δύσκολες τοποθεσίες αν και το αντικατέστησε θεριστική μηχανή που ρυμουλκίτο από βόδια (γύρω στο 1940). Το θέρισμα με το φασούλι γινόταν συνήθως ομαδικά (δέκα και δεκαπέντε άτομα μαζί) για να ΄΄κόφκουν στράτα΄΄ στα μεγάλα χωράφια συνήθως. Για να υπάρχει συναγωνισμός ανάμεσα τους και να δουλεύουν πιο γρήγορα, ο ιδιοκτήτης τους έκοφκε το λεγόμενο ΄΄αντάτζι΄΄ ( μικρό κομμάτι χωραφιού) στον καθένα και όποιος το τέλειωνε πρώτος, ο ιδιοκτήτης τους έτασσε (υπόσχετο) δώρο μια αναρή ένα χαλούμι ή ένα πεζουνούι ή κάτι άλλο. Με αυτόν τον τρόπο κυλούσε πιο γρήγορα και ευχάριστα το θέρισμα. Πίσω από τους θεριστάδες ακολουθούσαν οι μαστόρισες που έδεναν το δεμάτι (δέσμη από το θέρισμα ίσα με μια αγκαλιά) οι οποίες έπρεπε να είναι γρήγορες γιά να προλανβαίνουν τους γρήγορους θεριστάδες. Τα δεμάτια δένονταν με το ονομαζόμενο ‘’δεματικό’’ (θέρισμα το οποίο έπρεπε να βγει από την ρίζα του και μάλιστα πρωί με την ΄΄νοθκια΄΄ για να είναι βρεγμένο, ούτος ώστε όταν έδεναν τα δεμάτια να μην κόβεται). Για να διατηρείτε υγρό το εφύλαγαν κάτω από τα δεμάτια. Εάν δεν είχε νοθκιά το πρωί έβαζαν νερό στο στόμα και το έχυναν ομοιόμορφα πάνω στο δεματικό. Πολλές φορές τα δεμάτια τα έδεναν με τα σρατουρόχορτα (είδος μικρού θάμνου τα οποία δέν κοβόταν εύκολα) και τα οποία έβρησκες πληθώρα στα μέρη του χωριού.

Γύρω στο μεσημέρι κάθονταν όλοι για να μεσομερκάσουν (γευματίσουν) με φαγητό το οποίο ετοίμαζε η γυναίκα του εκάστοτε ιδιοκτήτη. Το μεσημεριανό συνήθως ήταν ππιλάφι που μαγειρευόταν στον ίδιο τον χώρο, δηλ. έκαναν είδος νησκιάς (τζακιού) ανάβοντας φωτιά και σε μεγάλη μαγείρισσα μαγείρευαν το παραδοσιακό ΄΄ππιλάφι΄΄. Κάποιος άλλος ήταν υπεύθυνος για να κουβαλά νερό με το γαϊδούρι, βάζοντας τις δυο κούζες στο ‘’ισάτση΄΄ (δισάτση). Στο στόμιο των κούζων τοποθετούσαν κομμάτι από θρουμπί, γιά να διατηρείται φρέσκο, δροσερό και καθαρό, όπως έλεγαν και οι ΄΄νεσσπέριες΄΄ (οι γεωργοί) της Αγιάς Μαρίνας. Ο άνθρωπος που κουβαλούσε το νερό τον ονόμαζαν νεροφόρο. Όταν τελείωνε το θέρισμα όλων των χωραφιών του εκάστοτε ιδιοκτήτη, οι αρκάτες (εργάτες ή θεριστάδες), συνεννοημένοι έτρεχαν και έπιαναν στα χέρια τους ψηλά τον ιδιοκτήτη και τον ΄΄απειλούσα΄΄ να τον πετάξουν ή μέσα στη παλλούρα ή πάνω στα ‘’μαζζιά’’ ή πάνω στα΄΄θρουμπιά εάν δεν τους ΄΄έτασσε΄΄ τον περιβόητο ΄΄πετεινό’’. Όταν κόντευαν προς τα επικίνδυνα στοιχεία της φύσης και φοβούμενος ο νεσσπέρης (ο τσιφλικάς, ο γεωργός) τι θα του συνέβαινε, ψήλωνε τα χέρια ψηλά όπου τους έτασσε τον περιβόητο’’πετεινό’’ και έτσι το βράδυ έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν την ’’Μαρινιωτού’’, τον ΄΄Μουλλαλή΄’, την ΄΄Κουντουρού’’, ‘’Τσιαττιστά του έρωτα και της αγάπης’’, ‘’Μόνη της τζοιμαται’’ κ.α. στην υγειά του νοικοτζύρη μέχρι τα ξημερώματα!

Όταν κόντευε να σουρουπώσει, όλοι μαζί μάζευαν τα δεμάτια σε στίβες που ονομάζονταν ‘’θεμονιές’’. Αμέσως μετά ερχόταν κοντά τα γαίδούρια όπου τα φόρτωναν καί τα πήγαιναν στα αλώνια του χωριού για να τα αλωνέψουν. Κάθε μέρα που τέλειωναν από τη δουλειά, έλεγαν την χαρακτηριστική φράση ‘’καλές ευλογίες’’ και στο δρόμο για το χωριό, το σουρούπωμα, έλεγαν όλοι μαζί την ‘’σσιερέτηση’, προσευχή ‘’Χαίρε Δέσποινα’’. Το αλώνεμμα πριν το 1930 γινόταν με την παραδοσιακή ’’βουκάνη΄΄ (ξύλιμο συρόμενο σανίδι, το οποίο στο κάτω μέρος του, είχε μυτερές πέτρες), την οποίαν έσερναν γαϊδούρια ή αγελάδες. Όταν τελείωνε αυτή η διαδικασία οι εργάτες έπιαναν τσαττάλια (δυκράνια) ή θερνάτζια για να ανεμίσουν το αλώνισμα ούτος ώστε να ξεχωρίσει ο σπόρος από το άχυρο. Για να γίνει αυτή η διαδικασία έπρεπε οπωσδήποτε να φυσά ΄΄λύβας΄΄. Πρέπει να πούμε ότι ο τρόπος αυτός ήταν πολύ κουραστικός και χρονοβόρος. Αν και λίγο πιο μετά βγήκε η βαρέλα για το αλώνεμα όμως πάλι έπρεπε να ανεμιστεί το αλώνισμα διότι δεν υπήρχε διαχωριστήρας στη μηχανή. Στο χωριό σχεδόν μέχρι και το1960 υπήρχαν μόνο δύο βαρέλλες (αλωνιστικές) και αυτό δεν ήτο ικανοποιητικό για τους χωριανούς λόγω της μεγάλης κτηματικής γης που είχαν και έτσι αναγκαστικά συνέχιζαν και με την βουκάνη το αλώνεμμα τους. Το αλώνεμμα με την βουκάνη γινόταν στα αλώνια του χωριού γι’ αυτό και πολλές τοποθεσίες μέσα στο χωριό ονομαζόταν ΄΄αλώνια΄’, όπως π.χ. το αλώνι του Καλλουκιού (Τζυρκαλλή), το αλώνι του Γερο Άντωνα κ.α. Μετά όπως έχουμε πει, μπήκαν στη ζωή τους ευτυχώς οι θεριστικές μηχανές (τα κομπάγια) και έτσι βρήκαν την ησυχία τους. Να πούμε ότι με τον ίδιο τρόπο δηλ. με την βουκάνη αλώνιζαν τα κουκιά και τα ανέμιζαν με το θερνάτζι και το τσιαττάλι (δικράνι).

Το θέρισμα άρχιζε τον Μάιον και είχαν ως συνήθειο ακόμα και τα γύρω χωριά (Ασωματος, Σκυλλούρα, Καρπάσσια, Μύρτου, Κοντεμένος, Διόριος, Κορμακίτης κ.α) να έκαμναν τα ποθέρκα (να τελείωναν από το θέρισμα) πριν έρθει η μέρα του πανηγυριού του Αγίου Παντελεήμονα, για να πάνε όπως έλεγαν ΄΄άνενιας΄΄ (χωρίς να σκέφτονται το θέρισμα) για να διασκεδάσουν σε αυτό το μεγάλο πανηγύρι που διαρκούσε μία εβδομάδα.
 

ΛΑΜΠΕΣ-ΛΟΥΞ- ΦΑΝΑΡΚΑ- ΚΛΕΦΤΟΦΑΝΑΡΑ


Πριν το 1966, δηλ. πριν ηλεκτροδοτηθεί το χωριό, τα βράδια η Αγία Μαρίνα ήταν θεοσκότεινη. Στα σπίτια χρησιμοποιούσαν τις παραδοσιακές ΄΄λάμπες΄΄, οι οποίες άναβαν με πετρέλαιο και φυτίλι. Στα καφενεία είχαν τα λεγόμενα ΄΄λούξ΄΄. Για να κυκλοφορούν στο χωριό οι χωριανοί κρατούσαν μαζί τους τα παραδοσιακά ΄΄φανάρκα΄΄, τα οποία άναβαν και αυτά όπως και τα λούξ, δηλ. με πετρέλαιο. Σε μεταγενέστερο στάδιο οι χωριανοί χρησιμοποιούσαν τα λεγόμενα ΄΄κλεφτοφάναρα΄΄ ειδικά όταν κυκλοφορούσαν τις νύχτες. Περισσότερο ήταν χρήσιμα για τους βοσκούς που είχαν τες μάντρες τους έξω από το χωριό (στα ττιγγερά) και πηγαινοερχόταν ειδικά κατά την χειμερινή περίοδο που γεννούσαν τα ζωά τους. Όσοι έζησαν εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ τυχεροί, ( αν εξαιρέσουμε φυσικά τα βάσανα τους). Όμορφες νύχτες, ήσυχες, ρομαντικές, παραδοσιακές και φυσικά ανέξοδες!!.
 


Ο ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ


Ένας από τους λιγοστούς στη Κύπρο ανεμόμυλους ήταν και ο ανεμόμυλος της Αγίας Μαρίνας. Ένας ανεμόμυλος που έμοιαζε με εκείνους της Μυκόνου, ένας ανεμόμυλος που ήταν χτισμένος από πέτρα του μοναστηρκού. Είχε ύψος πέντε μέτρα και πλάτος τρία περίπου μέτρα. Βρισκόταν στο άκρο του χωριού (βόρεια) και σε τοποθεσία που ονομαζόταν ΄΄το αλώνι του Γερο Άντωνα και μετέπητα τουΤζιαννή τ’ Αντώνη΄΄. Ο ανεμόμυλος αυτός χρησιμοποιείτο για το άλεσμα του σιταριού σε αλεύρι και δούλευε με ανεμόπτερα (έλικα), δηλ. για να δουλέψει έπρεπε οπωσδήποτε να φυσά αέρας. Όταν φυσούσε γύριζαν τα πτερύγια και έδιναν κίνηση σε δύο μεγάλες πέτρες (ανεμομυλόπετρες) που τοποθετώντας το σιτάρι κάτω απο τις πέτρες το άλεθαν και γινόταν το αλεύρι ή και πουρκούρι. Ο μύλος αυτός χρονολογείται απο τα μέσα του 18ου αιώνα και ανήκε στον Αντώνη Πουλλή (ΓεροΆντωνα), μετέπειτα στο Γιάννη Πουλλή και τελευταία στον Τάσο και Λίζα Χατζηχάννα. Αν βρισκόμασταν στην Αγία Μαρίνα σήμερα, σίγουρα θα ήταν ένα απο τα πιο όμορφα αξιοθέατα της Κύπρου. Οι χωριανοί τον θυμούνται σαν ασσιερονάρι μέχρι και το 1960, δηλ. κάπου στις αρχές του αιώνα σταμάτησε το παραδοσιακό άλεσμα και χρησημοποιήτο σαν ασσιερονάρι από τον Τζιαννή του Αντώνη. Εμείς σε παιδική τότε ηλικία, πριν το 1974, τα βράδια γυρνούσαμε για να πιάσουμε πουλιά με το κλεφτοφάναρο. Συνήθως κοιτάζαμε στα δεντρά του Σιουμμέ (του Τζυρκαλλή), στο σπιτάκι του κοιμητηρίου, στα χαλασμένα τούρκικα σπίτια και μέσα στον ανεμόμυλο τον οποίο προτιμούσαν τα πουλιά (κοτσινονούριες) είδικά τον χειμώνα που κρατούσε ζέστη, λόγω απομηναριών άχυρου. Όπως μας εξιστορεί η θκειά μας η Μαριαννού του Τζιαννή Του Αντώνη, ο ανεμόμυλος δεν χτίστηκε τυχαία στη τοποθεσία εκείνη, αλλά διότι απο το μέρος εκείνο φυσούσε περισσότερος αέρας (είχε πέρασμα αέρα που λέμε, ποάζι).

Οι χωριανοί συνήθως τα απογεύματα τους, (όταν σχόλαναν από τις δουλειές τους) έκαναν τον γνωστό ΄΄περίπατο κατά τον ανεμόμυλο’’. Συνήθως εκεί οι χωριανοί ‘’έπναζαν’’
.
 


ΧΩΡΙΑΝΟΙ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ ΤΟ 1918-1921&1940
(Πρώτο καί Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο)

 


Σύμφωνα με πληροφορίες του Μιχαλάκη Πεκρή (τέως επαρχιακού γεωπόνου Πάφου), οι χωριανοί που έλαβαν μέρος στους πολέμους 1918-1921&1940 ήταν οι ακόλουθοι:

Σολής Τζυρκαλλή (κάτοικος Λονδίνου)
Ιωσήφ Χατζηφεσά
Γεροαχανάσης (αδερφός του Εύζονα)
Εύζονας-Εξού και το όνομα
Αντώνης Τζουβάννη (Αττούνης)
Ιωσήφ Μιχαήλ (Αχροπούι)
Αντώνης Παρτέλα
Αντρέας Χριστόφης
Αντώνης Ιωσήφ Αχμετή (κάτοικος Αφρικής)
Χαννής Τζηρκαλλή (Χαννατζιάς)
Βαννής Σσιάηλος (Ζηππουρής)


Η μεγαλύτερη οικογένεια στην Αγία Μαρίνα ήταν η οικογένεια του ζεύγους Ιωσήφ και Ελένης Χατζηχάννα οι οποίοι απέκτησαν δεκαπέντε παιδιά. Οι πλείστες οικογένειες είχαν πάνω από έξι παιδιά. Όπως έλεγαν και οι χωριανοί ‘΄τα μωρά τα πολλά είναι ευλογία΄΄ δηλ. όσα παραπάνω έκαμναν περισσότερο τους βοηθούσε ο θεός.
 

ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ… ΚΑΛΟΙ ΧΕΙΜΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΜΜΑ ΤΟΥ ΚΕΡΙΟΥ!

Ακόμα και εγώ πριν το 1974 στα παιδικά μου χρόνια, θυμάμαι τους πραγματικούς εκείνους  χειμώνες, βαρετούς χειμώνες όπως τους χαρακτήριζαν και οι παλιοί, που περνούσαμε στην Αγία Μαρίνα.   Μέχρι και τα μέσα  της δεκαετίας του1960 όλοι οι δρόμοι του χωριού και οι δρόμοι που οδηγούσαν στο χωριό ήταν ανασφαλτόστρωτοι.      

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν όταν έβρεχε τις δυσκολίες που περνούσαν οι χωριανοί με την διακίνηση τους μέσα και έξω από το χωριό, ήτε με τα πόδια ήτε με τα ζώα ήτε και με  τα μηχανήματα που είχαν κυρίως  μετά το 1960.  Δύσκολους χειμώνες περνούσαν οι βοσκοί κατά την περίοδο που γεννούσαν τα ζώα τους, λόγω και της απόστασης που βρίσκονταν οι μάντρες (στάνες) από το χωριό.  Φανταστήτε λοιπόν να βρέχει όλη  την νύχτα και να είναι αναγκασμένοι οι βοσκοί να πηγαίνουν να κοιτάζουν και να φροντίζουν τα ζώα που θα γεννούσαν ή που ήδη γέννησαν μια η δυο ώρες πριν.  Η διαδρομή αυτή ήταν περίπου ένα με δυο χιλιόμετρα και μάλιστα ανηφόρα.  Συντροφιά τους στο δρόμο και οδηγός τους στους θεοσκότεινους χειμώνες ήταν τα ΄΄φανάρκα΄΄ και μετέπειτα τα ΄΄κλεφτοφάναρα΄΄.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά πολλές φορές δεν σταματούσαν οι βροχές, δηλ. μέρα- νύχτα έβρεχε, όπου η μητέρα μου άναβε το ΄΄κερί της Παναγίας΄΄ όπως το έλεγαν και σιγοψυθυριστά έλεγε: ΄΄Παναγία μου σε παρακαλώ σταμάτα τούντον νερόκοσμο΄’. ΄Ήταν πολύ χαρακτηριστικές και δυνατές οι πουμπουρκές (βροντές) που ακουγόταν τόσο δυνατά, λόγω του χωριού που ήταν χτισμένο στις ρίζες  των βουνών Ασπρόκρεμμου και Κοκκινόκρεμμου και γι αυτό, λόγω του αντίλαλου ακουγόταν δυο και τρεις φορές επανειλημμένα.  Δεν το κρύβω, να πω, ότι πολλές φορές φοβόμαστε πάρα πολύ, ειδικά όταν έλειπε από το σπίτι ο πατέρας μου!

 

ΤΟ PICK-UP (ΜΕ ΔΙΣΚΟΥΣ 33ων ΚΑΙ 45 ΣΤΡΟΦΩΝ) ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960 ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ  ΤΟ 1974

      Από τα χαράματα οι Μαρινιώτες ξεκινούσαν γιά τις δουλειές τους, άλλοι στα φορτηγά τους (που κατείχαν και το παγκύπριο ρεκόρ σχεδόν τριάντα φορτηγά), άλλοι στα κοπάδια τους που δεν ήταν λίγοι οι βοσκοί μας, άλλοι στα χωράφια είτε στο όργωμα, είτε στη σπορά, είτε στο θέρισμα. Ασχολούντο δηλ. αναλόγως της εποχής με το κάθε-τι.  Αρκετοί από τους χωριανούς μετά το 1960 δούλευαν στη δημόσια υπηρεσία π.χ.  Αστυνομικοί, Πυροσβέστες, Χωρομέτρες, Δασκάλοι, σε Τράπεζες, στα  Ηνωμένα Έθνη, στην Ηλεκτρική, στη Σύτα, στις Βάσεις, Γεωπόνοι, Πελεκάνοι, Μηχανικοί, Εκτελωνιστές και σίγουρα εργοδοτούνταν και στον ιδιωτικό τομέα κάποιοι χωριανοί.  Πριν το 1960 οι περισσότεροι ασχολούντο με την γεωργία και την κτηνοτροφία.   Όταν σχόλαναν από τις εργασίες τους και μέσα στο σουρούππομα του χωριού, η Αγία Μαρίνα μέχρι τον ασπρόκρεμμο και τον κοτσσινόκρεμμο αντιλαλούσε από τα λαϊκά τραγούδια τα οποία παρουσίαζε και  επιμελείτο ο Αντώνης Βασιλέας ή αλλιώς ΄΄το Βασιλοπαίδι΄΄.  Μερικά από τα τραγούδια που χαίδευαν τα αυτιά τους χωριανούς και τους ξεκούραζαν συνήθως και απ’ότι θυμάμαι ήταν: Μενιδιάτης (πετραδάκι-πετραδάκι, τάμπα-τούμπα, σβύσε τις ελπίδες που έχεις για μένα, πουνάνε τέτοια ώρα η αγάπη μου, μες τα σύννεφα πετώ). Χαραλαμπίδης (πού θα πας χαρά μου πες μου πού θα πας).  Από τον Χαραλαμπίδη που ήταν και αρεστός στον D.J. (Aντώνη) ακούγαμε και ποντιακά συνήθως, που ήταν πρωτόγνωρα την τότε εποχή.  Επίσης ακούγαμε Μπιθηκώτση (θα το δώσω το ρολόι και θα πάρω κομπολόι).  Για μία με δύο ώρες περίπου η Αγία Μαρίνα διανθυζόταν με όμορφα λαϊκά τραγούδια .  Να πούμε ότι εκείνη την εποχή ήταν πολύ λίγοι που διέθεταν ραδιόφωνο ή Pick-up.  Πολλές φορές ακουγόταν λαϊκά τραγούδια και από τον Μιχαήλη Παύλου (Τσιακκαριά).   Θυμάμαι μικρός που ήμουν  πριν το 1965 το ραδιόφωνο που είχαμε σπίτι εδούλευε με μπαταρία που το μέγεθος της ήταν ίσα με ένα τούβλο δηλ. ραδιόφωνο και μπαταρία ήταν το ίδιο μέγεθος και η αντένα του ήταν σύρμα το οποίο τοποθετούσαν στο δόμα (ταράτσα) για καλύτερη λήψη.  Αμέσως μετά κατέβαιναν οι περισσότεροι χωριανοί,  στα καφενεία στης Βασιλούς, στου Τσιακκαριά, στου Σσιακκίρι, στης Πάγιας στου Μαρίνου και στης Κούσσιας όπου έπιναν τον καφέ τους, το τσάι τους, τη σουμάδα τους, το αναψυχτικό τους, την μπύρα τους, το κονιάκι τους συνοδευόμενα  από κουτσιά κασσιανιστά, κουτσιά χλωρά, στραγγάλια, πασατέμπο και καυκαρούα (αγκυνάρα ήμερη).  Κάποιοι άλλοι έπαιζαν χαρτιά (πιλόττα, ππάστρα και 66), κάποιοι άλλοι έπαιζαν ττάβλι.  Στο καφενείο της μητέρας μου (Κούσσιας)  που ήταν και το πιο καινούργιο, έπαιζαν ποδοσφαιράκι, πινκ-πονκ καθώς επίσης βάζοντας ένα τσιφτέ (διπλοσέλινο) στο τζιούποξ άκουγαν πέντε τραγούδια και με ένα σελίνι άκουγαν δύο τραγούδια, τα οποία εδιάλεγαν οι ίδιοι. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον Αντώνη Πουλλή (Ντορρή), τον Χριστοφή του Κούτα και τον Γιάννη Αχμετή (Κοτσινόφτα) όταν έπιναν ΄΄καμιάν΄΄ έβαλαν συνέχεια τα τραγούδια ΄΄Ντιρλαντάς΄΄, ΄΄Κυρά Γιώργαινα΄΄, ΄΄Καβάλλα στο δελφίνι΄΄ κ.α όπου χόρευαν με τις ώρες!!!  Θυμάμαι επίσης τον Τάκη του Σέλλα ο οποίος έβαζε συνέχεια το ΄΄αθάνατο΄΄ τραγούδι  ΄΄Εκατομμύρια να μου χαρίσουνε΄΄.  Εγώ πάντως όταν οι πελάτες μου έδιναν διπλοσέλινο για να τους βάλω πέντε τραγούδια, πάντοτε συμπεριλάμβανα και το σόλο μπουζούκι του Περπινιάδη ΄΄ το Μπουζούκι μου έχει κέφια΄΄,  γιατί μου άρεσε ιδιαίτερα.   Το κλίμα ήταν πολύ όμορφο και οι δε ππαστραδόροι στη ππάστρα έπαιζαν τετράδες ανά ζευγάρια.  Καλά ζευγάρια ήταν:  Αντώνης Τζυρκάλλης-Ιωσήφ Πουλλής (Πίσσας) εναντίον Αντώνη Μουτήρη και Μικέλη ΧατζηΙωσήφ, Πετράκης Μουτήρης-Ιωσήφ Μουτήρης εναντίον Μιχαήλ Χαννή (Πατατή) και Ιωάννη Πέτρου (Τζιάνναρου), Σολωμής Αγαπίου-Σόλωμος Αγαπίου εναντίον Μιχαήλ Πέτρου (Παήλη) και Αντρέα Μουτήρη.  Θυμάμαι χαρακτηριστικά την συμπαθέστατη γυναίκα του Ιωσήφ Πουλλή (Πίσσα)  Μαριαννού που καθόταν δίπλα του και του σιγοψυθύριζε συνέχεια ζητώντας ένα ΄΄μισούι΄΄ και λέω συνέχεια γιατί δεν την ‘’λάμβανε υπόψη’’ πιθανόν λόγω και της αφοσίωσης του στη ππάστρα για να μην χάσει την νίκη που αντιστοιχούσε με τέσσερις κουφέττες ή ένα τριαντάφυλλο ή μία λεμονάδα.  Η θκειά μας όμως επέμενε να του ‘’μουρμουρά ‘’ και να του λέει:

΄΄ Άαααα Γιωσίφη, Άαααα. Γιωσίφη λαλώ σου, δως μου ένα μισούι σιόρρρ, να γοράσω πέψι-κόλα  να χωνέψω΄΄.  Και της απαντούσε o θκειός μας ο Πίσσας.. ΄΄Ούσσου βρα είπα σου άϊσμε ήσυχο, έτσι-εννά μου μάσσιεσαι, χάτε να δω;’’  Μετά που πολλήν ώρα τον ‘’κατάφερνε’’ και η πέψι-κόλα ήταν...  ‘’γλυτζιά μέλι’’. τζιαι η χώνευση σίγουρη!!!

Στο ενδιάμεσο της κάθε διασκέδασης τους, πολλοί χωριανοί έκαμναν και το γνωστό ΄΄περιπατό΄΄ τους κατά τον ανεμόμυλο!  Οι Μαρινιώτες, αγαπητοί μου χωριανοί,  περνούσαν ήσυχα, όμορφα, αγαπημένα, αδερφικά, γλυκά και νοσταλγικά χρόνια στην αξέχαστη και πολυπόθητη ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΜΑΣ!!!                                      

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ

Το δημοτικό σχολείο Αγίας Μαρίνας είχε τέσσερεις αίθουσες διδασκαλίας και εβδομηνταδύο μαθητές το 1973, πριν την εισβολή του 1974. Στο δημοτικό σχολείο Αγίας Μαρίνας ο πρώτος δάσκαλος, τουλάχιστον που θυμούνται οι πιο παλιοί, ήταν ο Κελεπέσσιης, πατέρας του πρώην αστυνόμου αήμνηστου Αντουάνη και μάλιστα φορούσε και την παραδοσιακή μας βράκα. Μερικοί από τους μαθητές του ήταν ο Αντώνης Τζυρκαλλής, Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας), Ηλίας Μουτήρης, Χριστοφής Τζουβάννη στη δεκαετία του 1910. Συνήθως στο σχολείο της Αγίας Μαρίνας υπηρετούσαν μαρωνίτες δάσκαλοι εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις. Πάντοτε στο δημοτικό μας σχολείο διδασκόταν η κατήχησις από δικούς μας ιερείς. Σε κάθε μεγάλη γιορτή του Λιβάνου τα παιδιά του δημοτικού σχολείου τραγουδούσαν τον ύμνο του Λιβάνου και ύψωναν τη σημαία του Λιβάνου (Κουλλουνά ληλ βατάμ, ληλουλάμ ληαλάμ). Μετά απ’αυτά έκαναν την προσευχή τους και γινόταν έλεγχος της εξωτερικής εμφάνισης και ειδικά στην καθαριότητα και το κόψιμο των νυχιών. Το δημοτικό μας σχολείο διατηρούσε ένα πολύ όμορφο κήπο με όλα τα λουλούδια (τριαντάφυλλα, λασμαρήν) και όμορφα λασάνια σπαρμένα και καλλιεργημένα από τους ίδιους τους μαθητές γεμάτα με κρεμμύδια, ρεπανάκια, μαρούλια, κόλιαντρο κ.α.. Επίσης γύρω από τον κήπο υπήρχαν ήμερες αγκινάρες. Όλη η αυλή του σχολείου ήταν περικυκλωμένη από όμορφα κυπαρίσσια, ευκαλύπτους και άλλα δέντρα. Κάθε απόγευμα κάποιος από τους μαθητές ήταν υπευθύνος να ποτίζει τον κήπο. Υπήρχε μεγάλη αυλή όπου οι μαθητές περνούσαν όμορφα τα διαλείμματα τους παίζοντας συνήθως τραπό, κύκλο, ππυριλία, ποταμό, πέντε πέτρες, λουκούι με τα αθάσσια κ.α. Στο μεγάλο διάλειμμα υπήρχε ζεστό γάλα, ψωμί με βότυρο για όλα τα παιδιά.

Το δημοτικο σχολείο Αγίας Μαρίνας ( Σκυλ) διατηρούσε το παραδοσιακό ‘σισσίτιο’όπου το μεσημέρι έτρωγαν όλοι οι μαθητές και μετά πήγαιναν πάλι σχολείο σε ολοήμερη βάση. Στο σχολείο υπήρχε επίσης μικρή καντίνα για εξυπηρέτηση των παιδιών. Μερικά είδη που πρόσφερε ήταν κουφέτες, αφροζούες , ττόφεις, κανναούρι, τύχες, σοκολάτες, φούσκες κ.α. Κάθε πρωί και στα διαλείμματα, κάποιος απο τους δασκάλους (συνήθως ο διευθυντής) χτυπούσε το κουδούνι με το χέρι για να μπούν οι μαθητές στην τάξη.

Κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα οι μαθητές παρουσίαζαν εορταστικά σκετσάκια, δράματα και ποιήματα. Κάθε χρόνο το δημοτικο σχολείο λάμβανε μέρος σε αγώνες στίβου, όπου τις περισότερες φόρες έπαιρνε όλα τα πρωτία μαζί με την τιμητική ασπίδα. Όταν εκπροσώπησα την κοινότητα μας, την επαρχία Κερύνειας και Μόρφου στους παγκύπριους αγώνες στο Γ.Σ.Ε. Αμμοχώστου το 1970 στο ύψος και μήκος στην επιστροφη μου έφθασα την ώρα του σισσιτίου και όταν κάθησα να γευματίσω, ο τότε διευθυντής μας κος Μιχάλης Καλακουτής πρόσταξε την μαγείρισσα της κουζίνας κα Ελένη Τζιάνναρου (Μαυρού) όπως μου φέρει δύο μερίδες γιατί όπως είπε τίμησα την κοινότητα μας και θυμούμε πολύ καλά το σπέσιαλ φαγητό που φάγαμε ήταν ρεβύθια και πόλυπιφ τηγανητό. Την ίδια στιγμή ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές και δασκάλους ότι το Πάσχα θα υποδιόμουν και τον Λάζαρο για την επιτυχία που είχα.





ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ

Στην Αγία Μαρίνα υπήρχαν δύο εκκλησίες. Ρωτώντας για την παλιά εκκλησία ακόμα και τους πιο μεγάλους μαρινιώτες πότε χτίστηκε, η απάντηση ήταν ότι από τα λεγόμενα και των παππούδων τους έτσι την βρήκαν κι έτσι την θυμούντε!

Η παλιά εκκλησία βρισκόταν στο κέντρο της Αγίας Μαρίνας , ήταν κτισμένη με πέτρα και με πάχος των τοίχων σχεδόν ένα μέτρο. Είχε εξωτερικές, όμορφες καμάρες, η στέγη της ήταν με κεραμίδι, υπήρχε μικρός κουππές πάνω από την αγία τράπεζα, η δε κεντρκή είσοδος της εκκλησίας έβλεπε προς δισμάς. Υπήρχε και δεύτερη πόρτα εισόδου που έβλεπε προς νότο. Γύρω από την εκκλησία υπήρχαν μεγάλα καταπράσινα κυπαρίσσια. Μόλις έμπαινες στην εκκλησία στην αριστερή πλευρά υπήρχε το ξυμολοϊτήρι όπου όλοι οι χωριανοί και ειδικά τις μεγάλες γιορτές έπρεπε να ξυμολοϊθούν Ο εσωτερικός χώρος ήταν λιτός αλλά με μία επιβλητική αγία τράπεζα, που χωρίς να το θέλεις, ένοιωθες κόντα στο Θεό! Δεξιά και αριστερά της αγίας τράπεζας υπήρχαν τα ψαλτήρια όπου οι ψάλτες ακουμπούσαν ή γονατούσαν πάνω όταν έψελναν. Στην μέση της εκκλησίας υπήρχε το παραδοσιακό μανάλι όπου οι πιστοί άναβαν ο καθένας το δικό του κερί. Στους επισκέπτες έκανε μεγάλη εντύπωση ο γλυκός ήχος και το παίξιμο της καμπάνας της εκκλησίας. Να πούμε ότι η καμπάνα αυτή δωρίστηκε από τον Λίβανο στις αρχές του αιώνα. Μερικοί που έπαιζαν την καμπάνα γλυκά και σωστά ήταν ο πρόπαππους μου Πουρουτζή Χαλίλης, Πάτερ Ιγνάτιος (ο οποίος έπαιζε την καμπάνα με το ένα του χέρι),ο μπατέρας μου (ο οποίος έκανε μεγάλη εξάσκηση με την καμπάνα του Κάτω μοναστηριού του Προφήτη Ηλία αφού η οικογένεια του έζησε στο μοναστήρι για τριανταπέντε όλοκληρα χρόνια σε συνεταιρισμό), Χατζηφεσσάς, Πέτρος Χατχηιωσήφ (Πετρουτσιός), Αντρίκος Τζουβάννη, Βραχίμης Μαλτέζος, Αλέξαντρος Σκέντερ, Μιχάλης Παύλου (Τσιακκαριά) κ.α. Πάντοτε τις εορτές και τις Κυριακές υπήρχαν οι λεγόμενοι γιορτάριδες, οι οποίοι προσκομούσαν μαζί τους κουμούλια, το λεγόμενο ΄΄αντίερο΄΄. Χαρακτηριστικό κατά την ώρα της ανάγνωσης του ευαγγελίου ο ιερέας έδινε το ευαγγέλιο στον εκάστοτε γιορτάρη ο οποίος με τα δυο του χέρια το βαστούσε ακουμπημένο στο μέτωπο του σε όρθια στάση και μπροστά ακριβώς από τον ιερέα για να το διαβάσει . Τελειώνοντας το ευαγγέλιο ο γιορτάρης φιλούσε το χέρι του ιερέα και το ευαγγέλιο. Αξίζει να πούμε ότι τόσο οι μαθητές του δημοτικού σχολείου όσο και οι χωριανοί επιβάλετο να παρουσιάζονται οποτεδήποτε είχε εσπερινό ή λειτουργία. Οι δε μαθητές έπρεπε να βρίσκονται στους μπροστινούς πάγκους μαζί με το δάκαλο τους. ‘Οποιος απουσίαζε έπρεπε τη Δευτέρα το πρωί την ώρα της προσευχής να λογοδοτήσει στον δάσκαλο του για την απουσία του. Πολλές φορές και ειδικά στις αρχές του αιώνα ο ιερέας έφευγε στη μέση της λειτουργίας για να πάει στα καφενεία επιβάλλοντας τους να πάνε να λειτουργηθούν. Μετά το τέλος της λειτουργίας ο εκάστοτε γιορτάρης προσκαλούσε τον ιερέα, τους ψάλτες, το δάσκαλο, τον κοινοτάρχη και άλλους που είχαν κύρος στο χωριό για να τους κάνουν τραπέζι.

Τις μεγάλες γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα την ώρα των ψαλμών λάμβαναν μέρος όλοι οι χωριανοί. Η εορτή της Αγίας Μαρίνας γινόταν στις 17 Ιουλίου όπου γινόταν μεγάλη λυτή γύρω από τα δρομάκια του χωριού καταλήγοντας στην εκκλησία. Η πλατεία του χωριού περίμενε τους χωριανούς και τους επισκέπτες στρωμένη με τους παναηρκότες για να αγοράσουν τα πορικά τους (σσιουσσιούκκο, κιοφτέρκα, σισαμόπιττες, καρίκια, αχάσσια, παστόσικα, παστέλι κ.α) και το παραδοσιακό καζαντί όπου οι χωριανοί τραβούσαν για να δούν την τύχη τους. Οι φούρνοι από το βράδυ είχαν έτοιμα τα χωριάτικα ψωμιά, τα δε φουρνιά ήταν απο το πρωί γεμάτα με το γνωστό ΚΛΕΦΤΙΚΟ της Αγίας Μαρίνας. Δίπλα στους λάκκους οι νέοι και οι νέες έπαιζαν διάφορα παραδοσιακα παιχνίδια όπως σχινί, ζίζυρο, σκαπούλικα και το παιχνίδι ‘παντρέυουμε τον ή την ........ νέον νέον νέον’. Μετά άρχιζεν το φαγοπότι με διάφορα τσιατιστά που διαγωνίζονταν οι χωριανοί και σίγουρα με την παραδοσιακή μας ΜΑΡΙΝΙΩΤΟΥ και τα άλλα παραδοσιακά μας τραγούδια και διασκέδαζαν μέχρι τις πρωινές ώρες. Συνήθως το επιδόρπιο (πόπαστο) για τους μαρινιώτες ήταν ραφτί (ξύλο) άλλα την επόμενη μέρα φιλούσε ο ένας τον άλλο!

Η δεύτερη εκκλησία μας βρισκόταν περίπου 200 μέτρα πιο κάτω απο την παλιά και δίπλα απο το κοινοτικό μας γήπεδο. Χτίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ήταν πράγματι μεγάλη και επιβλητική εκκλησία και φαινόταν ακόμα κιι από το χωριό Άγιος Βασίλης (οχτώ χιλιόμετρα περίπου απόσταση).

Δυστυχώς όμως το 1974 η εκκλησία αυτή βομβαρδίστηκε από τους τούρκους και είχα την τύχη και την ατυχία μαζί με τα αδέλφια μου, που είμαστε οι τελευταίοι που φύγαμε από το χωριό εκτός από τους έξι εγκλωβισμένους, τότε σε παιδική ηλικία να δούμε από κοντά βομβαρδισμένη την εκκλησία . Εκείνο όμως που έμεινε χαραγμένο στη μνήμη μου είναι το γεγονός ότι παρά τους ανελέητους βομβαρδισμους η εικόνα της Αγίας Μαρίνας έμεινε ανέπαφη.

 

Το κείμενο αυτό καλύπτεται από πνευματικά δικαιώματα και αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του δημιουργού του. Η αντιγραφή χωρίς προηγούμενη άδεια από τον δημιουργό απαγορεύεται αυστηρά.


 

  

Developed & Designed by Vista Computer Centre www.vista.com.cy
Copyright © 2006-2023 Tonysolomou.com