Φωτογραφίες από την Αγία Μαρίνα (Κάντε κλικ για να τις Μεγεθύνετε) Ο Τώνης Σολωμού ευχαριστεί, για το σπάνιο Φωτογραφικό Υλικό, το θείο του Τζόζεφ Άντονι!
|
ΓΝΩΡΙΣΕ ΤΗΝ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΤΩΝΗ ΣΟΛΩΜΟΥ ΠΡΙΝ ΤΟ 1974
Έρευνα - Καταγραφή - Επιμέλεια, Τώνης Σολωμού
Η Αγία Μαρίνα ή το Σούλι όπως χαρακτηριστικά έλεγαν το χωριό, (λόγω των παλληκαριών που έβγαζε) βρίσκεται βορειοδυτικά της Λευκωσίας και μόλις δεκαπέντε λεπτά από την πρωτεύουσα. Το χωριό είναι χτισμένο στις ρίζες των βουνών Κοκκινόκρεμου και Ασπρόκρεμου. Είναι δε ένα πανέμορφο χωριό, με εξαιρετικό κλίμα και καθαρό αέρα του θυμαριού. Πριν το 1974 οι κάτοικοι αριθμούσαν τους εξακόσσιους πενήντα. Ασχολούντο συνήθως με το εμπόριο, με φορτηγά που εδώ πρέπει να πούμε ότι ο αριθμός των φορτηγών ήταν γύρω στα τριάντα και αποτελούσε ρεκόρ φορτηγών ανά την Κύπρο. Οι κάτοικοι του ασχολούντο επίσης με την γεωργία, κτηνοτροφία αλλα και αρκετοί στον δημόσιο τομέα. Λόγω των φορτηγών και των εισοδημάτων τους, αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις γης από τα γειτονικά χωριά τους.
Την προστάτρια του χωριού τους γιόρταζαν με κάθε μεγαλοπρέπεια οι Μαρινιώτες κάτοικοι της, κάθε 17η. Ιουλίου. Η πανήγυρης που γινόταν ήταν κάτι το απερίγραπτο. Από τα γύρο μέρη και τα μαρωνιτίκα χωριά η προσέλευση στην χάρη της μεγαλο-μάρτυς, Αγίας Μαρίνας ήταν αθρόα και πάντοτε άκρως επιτυχημένη. Η εκκλησία για τον εσπερινό γέμιζε με πιστούς το βράδυ, η πλατεία του χωριού ασφυκτικά γεμάτη, οι πλανοδιοπώλες με τα πορικά τους, τα προικιά τους, τα καζαντιά τους και ο γνωστός Πήλιος με το αχτύπητο παγωτό του. Οι οφτατζίδες με τήν μαντηλιά στον νόμο και τα μανίκια πάνω, δεν προλάβαιναν τις ουρές που σχημάτιζαν οι ντόπιοι και ξένοι επισκέπτες. Οι νέοι με τις νέες στην πλατεία με τα παιχνίδια τους και μια ευκαιρία να δει ο ένας τον άλλο από πιο κοντά όσο γίνεται. Το χωριό μοσχοβολούσε από το μαρινιώτικο κλέφτικο, από τους φούρνους με τα ζυμώματα των μαρινιώτισσων μαρακλίνων, η μαρινιωτού και τα τσιαττιστά στο ‘πάνω σκαλί’. Το ίδιο πρόγραμμα ακολουθούσε και την επόμενη μέρα με την διαφορά, η λειτουργία άρχιζε στις 8 00πμ.
Μετά τον πόλεμο του 1974 οι κάτοικοι της Αγίας Μαρίνας προσφυγοποιήθηκαν σχεδόν σ’ολη την Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό. Έμειναν εγκλωβισμένοι για τρείς μήνες μόνο, οι Βαρβαρού Τζηρκαλλή μαζί με τον γιό της μάρτυρα και ήρωα Κυριάκο Τζηρκαλλή, Σολωμής (Ρούσος) και η συζηγος του Ερμήνια, Σολωμής Φελάς και Σιουπλού Καλλή. Μετά από τις πολύ δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και του υποσιτισμού, της κακίστης και απάνθρωπης συμπεριφοράς από τους Τούρκους στρατιώτες, αναγκάστηκαν να ζητήσουν και ευτυχώς να βρουν βοήθεια από τα ηνωμένα έθνη και να μεταφερθούν εσπευσμένα στις ελεύθερες περιοχές σε κακίστη και ελεεινή δυστυχώς κατάσταση. Δυστυχώς η Αγία Μαρίνα Σκυλλούρας είναι απάτητη από τους κατοίκους της μέχρι σήμερα λόγω στρατιωτικής ζώνης.
Ο ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΖΥΡΚΑΛΛΗΣ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΣΚΟΤΩΣΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΟ ΒΑΝΑΥΣΟ ΚΑΙ ΑΠΑΝΘΡΩΠΟ ΤΡΟΠΟ ΜΑ ΟΥΤΕ ΜΑΝΑ ΜΑ ΟΥΤΕ ΤΖΥΡΗΝ ΕΣΣΙΕΙΣ ΚΑΛΕ ΜΟΥ ΘΕΙΕ ΕΣΕΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΛΑΨΟΥΝ
Για να σε σπουδάσει θείε μου ο τζύρης σου στους ελιόβουνους μέρα νύχτα έκαμνε ζευκάρι ήσουν όμως πάντα έξυπνος τζαί καλόκαρτος τζαί για τους γονιούς σου, ήσουν το καμάρι
Την Τερα – Σάντα, το 45 άριστα την έφκαλες τζαί πρώτος που τους πρώτους εφκήκες τζαί που τους πρώτους ήσουν θείε μου τζαί στην κυβέρνηση σε ψηλή θέση μπήκες
Όλοι λένε ποσό σπουδαίο πλάσμα ήσουν με μια καρδιά ενός μικρού παιδιού ήρωας όμως και μάρτυρας έππεσες στη ρίζα του δικό σου του χωριού
Τζι μάνα μου το 74 ελάλεσου θειε μου να φύγεις για να μείνει τζίνη τζαί εσού για να γλιτώσεις μα εσύ ελάλες τις έσσεις πεκιά αρφούλλα μου λάμμετε με τον Σόλωμο μακρά τα πεκιά σου για να σώσεις
Ελάλε μας πάντα η εγκλωβισμένη μάνα σου 20 Αυγούστου από μπροστά της σε επήραν τζαί μετά άκουσε ριπή πυροβολισμών τζαί τα γαλανά μάθκια της ποτέ δεν σε ξαναείδαν
Μετά από τριάντα εφτά ολόκληρα χρόνια ήρτε τζ’υβρε μας το κατάμαυρο χαμπάρι τζαί που το μαράζι τους τα’αδέρκια σου εμείνασιν κατάτζυλοι ούλοι τους βουνάρι
Το κορμί σου ούλο το εβασανίσασιν που πάνω κάτω τζαί ούλες τες μερκές δεν μετρούνται όμως θείε μου με τίποτε οι αμέτρητες που σε πλουμίσασιν οι μασσερκιές
Το 1974 μπορεί όλοι μας να το σκεφτόμαστε ότι ελεύθερον μπορεί και να μην σ’αφήσουν αλλά ποτέ μας - μα ποτέ μας δεν το περιμέναμε έναν λεβέντη τζ’ άκακον, να τον αποκεφαλίσουν
Μα ούτε μάνα μα ούτε τζύρην έσσιεις καλέ μου θείε μου εσέναν για να κλάψουν ευτυχώς όμως ζιούσιν ούλα τα αέρκια σου τζαί με υπερηφάνεια τον τάφο σου θα σκάψουν
Νάσε σίγουρος Κυριάκο Τζυρκαλλή ότι σήμερα πως οι χαροκαμένοι γονιοί σου θα σε δούνε πάρτους πολλά σσιερετίσματα τζαί πέτους πως την Αγιά Μαρίνα μας ακόμα να την δούμε
Να πάεις σου ευχόμαστε όλοι, Κυριάκο στο καλό και ευλογημένο νάνε το αιώνιο σου ταξίδι και είμαστε όλοι οι μαρινιώτες σίγουροι πως μια θέση στον παράδεισο σε περιμένει ήδη.
Ει μνήμη του θείου μου, μάρτυρα και ήρωα, Κυριάκου Τζυρκαλλή
Ει μνήμη του θείου μου, μάρτυρα και ήρωα, Κυριάκου Τζυρκαλλή
Τώνης Σολωμού -26-06-2011
ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΤΖΥΡΚΑΛΛΗ
Η Αγία Μαρίνα φημίζεται για τους τραγουδιστές, ειδικά στο παραδοσιακό μας τραγούδι. Αγάπιος ο ζορνετζής, ( προπάππους Τ.Σ - τραγουδούσε και έπαιζε πιθκιαύλι - ζορνέ από το 1880), Μιχάλης Αγαπίου ( παππούς Τ .Σ-1915) Σολωμός Αγαπίου (ο πατέρας του Τ . Σ-1950), Πέτρος Κυτέου , (κάπτεν-1950), Μιχάλης Χατζηχάννας -1950, Μιχαλάκης Πεκρής ( γεωπόνος-1950), Σσιουπλούι Χαννή Καλλή , Ιωσήφ Σελάς , Γιώργος Πεκρής ( Κάκαρος -1930), Μιχάλης Πεκρής ( Κακαρούη-1945), Τζιανής Αντωνιου , Μιχάλης Πεκρής ( καλαμαρας-1950) Μαρή Αγαπίου (χασανού γλυκοφονάρισσα και αδερφή του Αγαπίου του ζορνετζή -1882) Λίζα Φράγκου -1945, Λίζα Χατζηχάνα , Λέλλα Αθανασίου , Ελένη Παρτέλλα , Μαρινού Μελά , Φιλίσα Μελά , Βαρβαρού Τζυρκαλλή , Ελένη Αγαπίου (Κκαηλού ), Μαρί Αγαπίου και Ελένη Σολωμού (η μητέρα του Τ .Σ-1950).
Η Αγία Μαρίνα και οργανοπαίχτες της στο παραδοσιακό τραγούδι από το 1880 και εντεύθεν
Πάμε γύρω στο 1880, όπου ο πρόπαππους του Τώνη Σολωμού Αγάπιος ο ζορνετζής (Πουρουτζή Χαλίλης) τον οποίον αποκαλούσαν πουρουτζή διότι έπαιζε την τρομπέτα (πουρού όπως την έλεγαν) όταν υπηρετούσε στο στρατό. Μία καλή πρωία αντί να παίξει την τρομπέτα, έπαιξε τον ζορνέ και οι στρατιώτες μαζί με τον αξιωματικό άρχισαν το χορό διότι τους άρεσε τόσο πολύ. Δεν του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης παρότι παράβηκε τον τότε σκληρό στρατιωτικό νόμο, αντιθέτως ο αξιωματικός τον συγχάρηκε για το τόσο γλυκό παίξιμο του στο ζορνέ και στο ότι ξύπνησαν με πολύ καλή διάθεση οι στρατιώτες εκείνο το πρωινό. Άλλοι μαρινιώτες οργανοπαίχτες ήταν ο Ιωσήφ Σολωμού (κοιλιάρης)Βιολί, Αντώνης Φράγκος-ταμπουρά, Τζιανής Αντωνίου & Ιωσήφ Χατζηιωσήφ (Αχμετής)-λαούτο, Μιχάλης Πεκρής - βιολί - κατσαμπούνα, Σολωμός Αγαπίου-ζορνέ, πιθκιαύλι μελώτικα και φυσαρμόνικα, Μιχαήλ Αγαπίου (Τσιαννούι), Τζιέλλας αγαπίου, Μιχάλης Πεκρής (κακαρούι), Χαννής και Σελάς –πιθκιαύλι.
Η Αγιά Μαρίνα έβγαλε ποιητές- τσιαττιστάδες και συγγραφείς όπως οι Ιωσήφ Μιχαήλ (Γιούσελλος ο πλουμιστής, ο οποίος πλούμιζε τα αντρόγινα από το 1927) και η συγγραφέας, Φιλήσα Χατζηχάννα η οποία πήρε αρκετά βραβεία. Επίσης καλός τσαττιστής και μαθητής του Ιωσήφ Μιχαήλ Γιούσελλου ήταν και ο Μιχάλης Χατζηχάννας. Επίσης μερακλής με την ποίηση και που γράφει τα τελευταία τουλάχιστο χρόνια είναι και ο Γιώργος Ταννούσης.
ΧΟΡΕΥΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ
Αντώνης Φράγκος, Μιχαλάκης Φράγκος, Αντώνης Παρτέλας, Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Αντώνης Γεωργίου Ταννούση, Αντρίκος Αντωνίου (Αττούνη), Μαρικού Σιακκύρη, Πολού Αντωνίου (Γιεννιή Πολού), Μαρί Εμμανουήλ, Ελένη Τζιάναρου (μαυρού), Ιωσήφ Εμμανουήλ (Νόχος), Μιχάλης Πεκρής (Καλαμαράς), Γιάννης Ιωσήφ Αχμετή (Κοτσινόφτας), Μιχάλης Πεκρής (Κακαρούη) κ.α. Ξεχώριζαν όμως περισσότερο με το γλυκό τους πάτημα και τις χορευτικές τους δεξιότητες, ο Αντώνης Φράγκος και ο υιός του Μιχαλάκης Φράγκος και οι οποίοι άφησαν την δική τους σφραγίδα αλλά και ο Γιώργος Πεκρής (Κάκακαρος) είχε το δικό του διαφορετικό STYLE.
Η ΠΑΤΡΟΠΑΡΑΔΟΤΗ ΜΑΡΙΝΙΩΤΟΥ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΘΙΕΣ ΤΗΣ ΡΙΖΕΣ “ΘΚΙΑΛΕΞΕ ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΤΕΡΟ ΡΙΦΙΝ ΠΟΥ ΤΟ ΚΟΠΑΪ ΜΟΥ ΚΟΡΟΥ ΓΙΑΤΙ ΤΡΑΟΥΔΙΣΕΣ ΤΟΣΟ ΓΛΥΤΖΙΑ ΤΗΝ ΜΑΡΙΝΙΩΤΟΥ”
Είναι γνωστό ότι πριν τα μέσα του 19 ου αιώνα στις περιοχές της Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας και ειδικότερα στην Αγιά Μαρίνα, οι κάτοικοι του χωριού ασχολούντο κυρίως με την γεωργία και κτηνοτροφία. Ήταν ένα χωριό όπως ξέρουμε με μεγάλες εκτάσεις γης, που λόγω και του μεγάλου αριθμού των φορτηγών που είχαν οι μαρινιώτες και με τα μεγάλα εισοδήματα που έφερναν στο χωριό, κατάφεραν να αγοράσουν τεράστιες εκτάσεις γης. Όμως δεν σημαίνει αυτό ότι δεν είχαν μεγάλες εκτάσεις γης και τα παλαιότερα χρόνια, όπως παράδειγμα ο παππούς μου Μιχάλης Αγαπίου (ΓενιήΜιχαήλης), κατείχε γύρω στις 1600 σκάλες γης και ήταν από τους μεγαλύτερους γαιοκτήμονες της περιοχής, όπως και οι Ηλίας Μουτήρης, ο Ιωσήφ Κιτέος, ο Αντώνης Τζυρκαλλής ο Αντώνης Φράγγος, ο Ιωσήφ Χατζηχάννας κ.α κατείχαν αρκετή περιουσία. Η Αγιά Μαρίνα φημίζεται ως γνωστό και για τους γλυκοφωνάριδες, τους ποιητές, τους τζιαττιστάδες, τους χορευτές, τους αθλητές, τους κυνηγούς αλλά και για τα παλικάρια της. Ήταν με λίγα λόγια οι μαρινιώτες ένα χωριό με σπάνια πολιτιστικό-καλλιτεχνική φλέβα. Η συντροφιά και η παρέα για να περνά η ώρα των μαρινιωτών, τόσο στη βόσκη όσο και στην γεωργία (όργωμα, σπορά, θέρος, αλώνισμα, ασ h ερόμπασμα), ήταν η πατροπαράδοτη μαρινιωτού. Ακόμα και μετά από κάποια κηδεία και όταν βρισκόταν στους αγρούς για δουλειά, τραγουδούσαν την μαρινιωτού επενδυόμενη με λυπητερούς στίχους. Εάν δεν την τραγουδούσαν κατά την διάρκεια των εργασιών τους, σίγουρα την σφυρούσαν με το πνευστό τους όργανο που τους προίκισε όλους ο Θεός που δεν είναι άλλο από το παραδοσιακότατο σφύριγμα με το στόμα. Πάμε λοιπόν πίσω στον 18 ον αιώνα και γύρω στο1882 όπου σε ηλικία δεκαέξι χρονών η αδερφή του Αγαπίου του ‘ζορνετζή’ (γνωστού πουρουτζήχαλιλη) με το όνομα Μαρή Χασανού, όπου η νεαρή τότε κοπέλα βοσκούσε το κοπάδι της με τον αδερφό της στην περιοχή ‘καφκάλλα του Αϊγιωρκού, και ο οποίος αδερφός της όπως πάντα στην μια τσέπη του είχε το πιθκιαύλι και στην άλλη τον ζορνέ. Άρχισε λοιπόν να παίζει την μαρινιωτού όπως συνήθιζε με τον ζορνέ και η αδερφή του.. ‘την έβαλε πάνω’ (έτσι συνήθιζαν να λένε οι μαρινιώτες όταν κάποιος τραγουδούσε την μαρινιωτού), δηλ. άρχισε να τραγουδά την περιβόητη μας τοπό – λαλιά. Στην ίδια περιοχή εκείνη την ημέρα βοσκούσε τα ζώα του και ένας βοσκός (από την σημερινή οικογένεια του Σόλου) από τον γειτονικό χωριό Κοντεμένος. Ο βοσκός εκείνος ήταν πολύ μερακλής της τραουθκιάς και της μουσικής. Όταν άκουσε λοιπόν την μαρινιωτού η οποία αντιλάλησε στα γύρω βουνά της Αγίας Μαρίνας (βούναρους, κοτσινόκρεμμο, καμό τζαί κακοσκάλα) από την νεαρή κοπέλα και μέσα από ένα είδος τζιαττιστού και έμμετρου τρόπου και με πολλύν ενθουσιασμό και συγκίνηση, ο Κοντεμενιότης βοσκός της είπε μεγαλοφώνος: “Θκιάλεξε το καλλίττερο ρύφι που το κοπάδι μου κορού, γιατί τραούδισες τόσο γλυτζιά την μαρινιωτού “. (Να πούμε ότι τον ζορνετζή τον άκουγε συχνά και τον θαύμαζε όπως και όλη η περιοχή, αλλά την καλοφωνάρισσα νεαρή μας, ήταν η πρώτη φορά που την είχε ακούσει και μάλλον �έπαθε όπως τον Ηρώδη με την Σαλώμη�. Έτσι ο όμορφη και με την γλυτζιά φωνή κοπέλα εδιάλεξε.. το ‘ερίφιο το ζηλευτό’ από το κοπάδι του μερακλή βοσκού μας, που εκείνα τα χρόνια σίγουρα ένα ρίφι άξιζε πολλά. *Το παραδοσιακό τραγούδι μαρινιωτού είναι μια παλιά τοπολαλιά του χωριού Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας. Όπως ελεγε και ο Αγαπιος ο ζορνετζής (ο οποιος την τραγουδουσε με την αδερφη του γυρω στο 1880) ‘’ετσι μαρινιωτουν την βρηκαμε και την ξερουμε’’. *Αξίζει να πούμε ότι από το ίδιο σόι (του Πουρουτζήχαλιλη και του αδερφού του, του Μιχαηλά Αγαπίου – Χασανούκια) προέρχονται και οι ποιό κάτω καλλιτέχνες μαρινιώτες που διακριθήκαν ευρύτερα στην Κύπρο και όχι μόνο: Ιωσήφ Μιχαήλ Γιούσελλος (ποιητής – τσιαττιστής), Φιλίσα Χατζηχάννα ( συγγραφέας), ο πατέρας και μητέρα του Τώνη Σολωμού, Σόλωμος και Ελένη Αγαπίου. Επίσης από το ίδιο σόι προέρχονται ο Φράγγος Αντώνης και ο υιός του, Μιχαλάκης Φράγκου (χορευτές), Μιχάλης Χατζηχάννας (τσιαττιστής) κ.α.
Έρευνα καταγραφή – Τώνης Σολωμού
ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Ο μοναδικός μαρωνίτης ποιητής που ξεχώρισε παγκύπρια από το 1930 μεχρι το 1963, ήταν ο αήμνηστος Ιωσήφ Μιχαήλ Γιούσελλος
(θείος του Τώνη Σολωμού) που σάρωσε πάρα πολλά
βραβεία στις εορτές του κατακλυσμού της Λάρνακας,
Κερύνειας και Αμμοχώστου. Όπως αναφέραμε και
σε άλλη στήλη, ήταν και σπουδαίος δεξιοτέχνης
στο παραδοσιακό πλούμισμα του γαμπρού και της
νύφης, από το 1928 μέχρι και το 1963, όπου απεβίωσε από
ανίατη ασθένεια στα 53 του μόνο χρόνια.
Αναγνωρίστηκε δε και βραβεύθηκε από την πολιτεία αλλά και διακρίθηκε στην συγγραφή βιβλίων και παραμυθιών τόσο στο τόπο μας όσο και εκτός συνόρων, έφυγε όμως τόσο νωρίς.
Σολωμός και Ελένη Αγαπίου (γονείς του Τώνη Σολωμού) Είναι οι πρώτοι από την κοινότητα μαρωνιτών Κύπρου, (της πιο παλιάς ηλικίας), που αξιώθηκαν από τον θεό να δισκογραφίσουν τραγούδια παραδοσιακά μαρωνίτικα
, να βραβευθούν από την πολιτεία (ραδιοτηλεόραση
2005) και να ακούγονται σε πάρα πολλές άλλες χώρες
του κόσμου. Χαρακτηρίστηκαν δε από τον δρ
Πανίκο Γιωργούδη εθνικομουσικολογο και την
μουσικολόγο Κα Λυγία Κωνταντινίδου, αλλά και
από άλλους, σαν πηγαίες αλλά και από σπανίων
μετάλλων φωνές.
ΑΘΛΗΤΕΣ ΠΟΥ ΤΙΜΗΣΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΟ ΣΤΙΒΟ
Γιώργος Σκέντερ, Ιωσήφ Χατζηχάννας, Τώνης Σολωμου,Τζόνσον Σολωμού, Εδουάρδος Χατζηχάννας, Μαρούλλα Σολωμού Τζουβάννη, Νίτσα Αγαπίου Σκέντερ Μαρίνα Πεκρή, Μαρίτσα Σσιασί, Πέπα Χατζηχάννα κ.α.
Ιερωμένοι που πέρασαν από την Αγία Μαρίνα Πάτερ Κουννής, Πάτερ Αντώνης, Πάτερ Χάννας (υιός του πάτερ Αντώνη), Πάτερ Χάννας (υιός του Αντώνη Τσαγκάρογλου), Πάτερ Αντρέας Χατζητζουβάννη, Πάτερ Σιμόν (λιβανέζος), Πάτερ Απτάλας (λιβανέζος), Πάτερ Κουμής, Πάτερ Χαννίτσης,
Πάτερ Ιγνάτιος Καλακουτή και Πάτερ Αντρέας Φράγκου.
Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΕΝΗ ΟΜΑΔΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ ΤΩΝ ΜΑΡΙΝΙΩΤΩΝ - 1957 Μισιέλης Αναστάσιου (Μικές) Ιωσήφ Τζουβάννη (Πουλλητζής) Παναγιώτης ΧατζηΙωσήφ
Γιώργος Πεκρής (τερματοφύλακας) Τάκης Σελλάς Ιωσήφ Τζιάνναρου Γιαννάκης Λακατρύπης Τάκης Πεκρής
Δάσκαλοι που υπηρέτησαν στην Αγία Μαρίνα:
Ηλίας Παρτέλλας
Ψάλτες της Αγίας Μαρίνας
Χατζηλιασής (οικ. Κουννήδες) Μιχαήλης (υιος του Χαννή) Ιωσήφ Αντρέα Φράγκου
Αντρίκος Ηλία Φράγκου Αντρέας Μουτήρης Αντρίκος Ηλία Φράγκου
και ο δάσκαλος Αντώνης Μαρίνου Η Αγία Μαρίνα φημίζεται για τους αθλητές (ΝΕΤΤΟΥΣ- ΣΒΕΛΤΟΥΣ)
Αγάπιος Ζορνετζής (πουρουτζήχαλιλης), Μιχάλης Αγαπίου (γενιήμιχαήλης), Ηλίας Πεκρής (Κιανής) και ο υιός του Μιχάλάκης Πεκρής (γεωπόνος), Μιχάλης Αγαπίου (Τζέλας), Αντώνης Αναστασίου (Ττάνιος), Πανάος Αναστάση, Ταφάς, Εδουάρδος Χατζηχάννας, Σόλωμος Αγαπίου ο οποίος ήταν τόσο γρήγορος και τον φώναζαν με το παρατσούκλι �Σκάι�, Τώνης Σολωμού, Μαρούλλα Τζοβάννη Σολωμού, Γιώργος Σκέντερ, Νίτσα Σκέντερ, Ιωσήφ Χατζηχάννας, Μαρίτσα Σσιασί, Λάκης Σολωμού, Πέπα Χατζηχαννα, Μαριάννα Καμηλάρη κ.α Αξίζει να πούμε ότι ο παππούς του Τώνη Σολωμού Γενιή Μιχαΐλης Αγαπίου, έλεγαν ότι έπιανε λαό του βούρου (σαν έτρεχε) καθώς και ο πατέρας του ο Αγάπιος ο ζορνετζής,( ο νέττος και το παλικάρι του 1880!)
Η Αγία Μαρίνα έβγαλε και αρκετούς καλούς κυνηγούς για πέρδικα Μερικοί απ’αυτούς ήταν: ο Κκάηλος, Γιουσελλής, Αντώνης Παρτελας, Σιάηλος, Χαννής, Τσιαννούη, Τσιάνος, Βραχίμης Χατζηχάννας, Αντώνης Μελάς, Μιχάλης Χατζηχάννας, Σόλωμος Αγαπίου, Ιωάννης Σελλάς, Μιχαήλης Ηλία Αγαπίου (στουκούι), Ιωσήφ Πεκρή (κάκαρου) Μισσιελλης Κιτεου, Αντρέας Παρτέλα κ.α.
Κυνηγοί του λαγού Έβλεπαν τους λαγους στις κούτσες τους (στα γιαττάκια) ο Αγάπιος ο ζορνετζής-1880, ο υιός του Μιχάλης Αγαπίου (Γενιή Μιχαήλης)-1910, οι υιοί του Ηλίας Αγαπίου (Στούκας) και Μιχάλης Αγαπίου (Τζέλας-1940), αλλά και ο εγγονός του, Μιχάλης Ηλία Αγαπίου (Στούκουι-1965).
Όπως είπαμε η Αγία Μαρίνα φημιζόταν και για τα παλληκάρια της Ο Αγάπιος ο ζορνετζής και οι γιούδες του ο Ιωσήφ Ταφάς και Τσιάνος, καθώς επίσης και οι Ιωσήφ Χατζηφεσσάς, Ζηπουρής, Αντρίκος (αποφασιστικός), Χαννής, Γιουσελλής, Γιούσεπος, Χριστοφής Σκεντερ, Αττούνης Τζουβάννη, Ηλίας Τζιουβάννη, Γιάννης Χατζηχάννας, Ιωάννης Καμηλάρης (Σσινιάς), Πέτρος Χατζηιωσήφ (πετρουτσιός), ο οποίος φημιζόταν όχι μόνο σαν παλληκάρι των μαρωνιτών αλλά και από τα μεγαλύτερα παλληκάρια της Κύπρου κ.α.
Παλιά συνήθιζαν, τουλάχιστο στην Αγιά Μαρίνα, τους σημερινούς ονομαζόμενους διπλωμάτες να τους αποκαλούν �μάους � Μερικοί απ’αυτούς ηταν: Αντώνης Τζηρκαλλής (Βρακάς), Ναννού Παυλή, Χτώρα Μ Ταννούση, Μαρικκού Πεκρή (Κακκαρού), Ιωάννης Παύλου (Τσιακκαριάς), Μιχάλης Πεκρής (Κακκαρούη), Βικτώρια Πέτρου Κιτέου. Η Αγία Μαρίνα φημιζόταν για το κλέφτικο της Μερικοί από τους οφτάτζιδες ήταν: Χατζηφεσσάς Ιωσήφ, Παρτέλας, Σελλάς, Μιχάλης Χατζηχάννας, Βραχίμης Καλλή (πρακκατσιάς). Αντώνης Τζηρκαλλής, Ηλίας Πεκρής, Ιωσήφ Πίσσας, Τζιάνναρος Ιωάννης, Αντώνης Μουτήρης, Μικέλλης Χατζηιωσήφ, Μιχάλης Χαννή (Πατατής), Πετράκης Μουτήρη, Αντρικούι Αντωνίου, Πέτρος Κιτέου, Σόλωμος Αγαπίου, Σολωμής Τσιαννούη, Μιχάλης Τσανουκιού κ.α. Φρέτης Πεκρής, Ιωσήφ Χατζηχάννας, Τζόνσον Σολωμού, Κάκος Σολωμού, Γιώργος Μελάς, Αντώνης Χατζηχάννα κ.α. ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΔΙΤΖΙΜΙΟΥ πέτρα στρογγυλή πέρα των 120 κίλων, και όποιος το σήκωνε από το έδαφος μέχρι την κοιλιακή χώρα, ήταν και ο νικητής. Ήταν πράγματι δύσκολο αγώνισμα λόγω του σχήματος της πέτρας που πολλές φορές γλυστρούσε. Μερικοί που τα κατάφερναν ήταν οι Γέρο Χριστοφής, Αγάπιος ο Ζορνετζής, Σσιουπλούι, Πέτρος Χατζηφεσσάς, Πάτερ Ιγνάτιος, Πάτερ Αντρέας, Γιάννης Καμηλάρης (Σσινιάς), Αντώνης Γιούσελου, Ιωάνης Χατζηχάννας κ.α. Αντώνης Τζηρκαλλής, Ιωσήφ Κιτέος, Μιχαήλ Αγαπίου (Γιενιή Μιχαήλης), Φελλάς, Ουστάς, Τοφής, Τσιάνος, Γερο Αναστάσης, Φράγκος, Κιολάρης, Απτάλης, Μαρίνος, Μελάς (Γερομελάς), Ηλίας Μουτήρης, Τζιάνναρος, Χριστοφής Εμανουήλ (νοχής Βοσκοί της Αγίας Μαρίνας ήταν: Γιάννης Πουλλής, Τσιάνος, Γιενή Μιχαήλης, Τσιανούη, Σελλάς, Παρτέλας, Αναστάσης, Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας), Σολωμής Χαννή, Μιχάλης Πατατής, Γιούσελος, Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Ιωάννης Σκέντερ, Γιώρκος Τζοκλής, Κιτέος, Ιωσήφ Ράφτης, Ηλίας Αγαπίου (Στούκας), Τζιέλλας Αγαπίου, Τζιάνναρος, Παήλης, Αχροπούι κ.α.
Βοσκοί της Αγίας Μαρίνας Γιουσελλής (γερό γιουσες), Αντωνης Πετρου, Χριστοφής, Αντώνης της Ελέγγας, Τζιαννής Πουλλή, Τσιάνος, Γιενή Μιχαήλης, Σολωμής , Σολωμής Πέτρου (Ρούσος), Τσιανούη, Ιωσήφ Σελλάς, Αντώνης Παρτέλας, Αναστάσης, Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας), Σολωμής Χαννή, Μιχάλης Πατατής, Γιούσελος, Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Ιωάννης Σκέντερ, Γιώρκος Τζοκλής, Κιτέος, Ιωσήφ Ράφτης (πίσστας), Ηλίας Αγαπίου (Στούκας), Τζιέλλας Αγαπίου, Τζιάνναρος, Παήλης, Αχροπούη, Αντώνης Αναστάση (ττάνιος)
Θαυμαστόλοοι – Χοραττατζίες
Σόλωμος Αγαπίου (γλοκοφωνάρης) Χαννούτα Μαλτέζου (Πισσιάρα) Μαρή ΧατζηΙωσήφ (Καβα)
Γλενζέδες και Μερακλήδες του παραδοσιακού τραγουδιού
Τζέλας Αγαπίου (Μασσιαλλάς) Πέτρος Κιτέου (Κάπτεν) Αντώνης Φράγκου
Μιχάλης Πέτρου (Παήλης) Σιουπλούι Καλλή
Καφενεία της Αγίας Μαρίνας
Λεωφοριατζήδες της Αγίας Μαρίνας
Μιχάλης Παήλης, Γιάννης Χατζηιωσήφ (Κοτσηνόφτας) και Ιωάννης Καμηλάρης (Σσινιάς).
Ιωσήφ Χατζηχάννα, Σολωμός Αγαπίου, Χριστοφής Σκέντερ. Ηλίας Πεκρή και Ιωσήφ Πίσσας (1935)
Κλήμαροι του Σόλωμου, Δκιοκλημάρκα της Μαρής, Λάκος του Τζαννή τ' Αντώνη, Κοτσινοβούναρος, Αλουπότρυπεςτου Πίσα, Σσιρομηλόπετρα, Κόννος, Πλευρά του Παπά, Κοτσινόγκρεμος, Ούππα, Γρυσάι (λάκκος), Χαλοσπικιές, Φλούκια, Στενοί, Βρομόνερο, Αερούα, Κάνταροι, Φουρνιά του Μανωήλη, Ποτσίττε που τον Αέρα, Τρουλί, Μελισσοβούναρος, Κίτσιες, Τζεφάλια, Χλιάστρες, Νιολύματα, Καυκαλούι της Βαρβαρούς, Χοραφκιά,Σταυροδρόμι, Λούρες, Καυκάλα της Φιλιάς, Καμός, Κούκος, Τζίμιστρος, Τσιακκιλερή, Βούναροι του Γιεννή Μιχαήλη, Μαυρομάκια (λάκκος), Σκληνικάρι, Ττιγγερά, Σταυρί, Σκαλί, Καφκάλα του Άη Γιώρκη, Κακοσκάλα, Τερατσόβουνος, Διπλοβούναροι, Ασβέστης, Τερίλαξια, Πακιά του Βου, Δκιό Ποταμοί, Βονάτζη του Στούκα, Ασπρόη, Σακκατίφλι του Αναστάση, Ασπρόμουττη, Ελιόβουνοι, Χρουμπέρη, Χλαπάτσα, Γερατζές, Λάκος του Μανωήλη, Πεινάς του Φουλή, Μαναστιρκώτικα, Τταφκιάς, Μάντρες, Δεντρά του Σσιουμμέ (του Τζηρκαλλή), Ασπρόκρεμος, Κούρβα, Μαζουλιές, Φαούτα, Μάνα (Πηγή νερού), Λούκος, Αγιάννης, Αμπέλι του Νάτιου, Μαρταζιού, Τα Αλμυροαρκάτζια, Βαχκιά Λαξιά, Συκούη, Καπροριστίνα, Σσουρουλάχμα του Φελλαχουκιού, Κάστρο τ'Αγιώρκη, Πεζουνόκρεμος, Ποάζι Κακοσκάλας, Καμπάνες, Βούρνες, Αγρελιές, Μαντρί του Μουσλή, Στράτα της Χώρας, Κοτσινόι, Πετριερό, Καντάρες, Κακκαφκιά, Ζαούκλα, Καπιρή, Τρουλιά, Ροτσάρκα, Φουλετρόουνος, Φουλιά του Φλοκάρου, Πρακ, Αφτελός, Πλάτζιες, Μαρρί, Μέσα-ορος, Λουτρό, Κούντουρος της Μαρής, Κουντούρι, Κλημαρούκια, Σπηλιάι, Καψάλι, Καφκάλα, Μονοπάκια, Λούρα του Σολωμή, Κριερό, Σσιλλιομοούσα, Ευρετή του Τταγκήρη, Μουβλί, ττιγερά, βαχκιά λαξιά, . Όπως βλέπετε οι τοποθεσίες μας δεν είναι λίγες κι αυτό αποτελεί, ακόμα μια φορά, τρανή απόδειξη πόσο μεγάλη κτηματική περιουσία είχαν οι μαρινιώτες.
Ο ΠΕΡΙΒΟΗΤΟΣ ΚΟΤΣΙΝΟΚΡΕΜΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΑΤΡΕΙΣ ΤΟΥ
Ο γνωστός ‘’κοτσινόκρεμμος’’ της Αγίας Μαρίνας Σκυλλούρας (οροπέδιο το οποίο κατατάσσετε τρίτο σε ύψους ανά το παγκύπριο) λόγω του ύψους που κατείχε, αποτελούσε ‘’πόλο έλξης’’ για τους λάτρεις του sport με ανεμόπτερα. Ένα ύψωμα που μαγνήτιζε πραγματικά τους επισκέπτες του, διότι είχε το πλεονέκτημα στο ότι οι fun του μπορούσαν να έχουν απόλυτη πρόσβαση με τα οχήματα τους, στην κύρια βάση του πετάγματος τους. Εκτός από Κύπριους προσέλκυε και πολλούς στρατιώτες που υπηρετούσαν στα ηνωμένα έθνη ( UN) και όχι μόνο.
Μουχτάριες (κοινοτάρχες) της Αγίας Μαρίνας
Σολωμής Πέτρου Αντώνη Ηλίας χ’’Τζουβαννη Φραγκου Σολωμής Πετρή Τζουβάννης Αντρέα Φράγκου Πετρής Αντώνη Πέτρου Ιωσήφ Αχμετής Ιωσήφ Σολωμού (Κκιολάρης) Ιωσήφ Χατζηχάννας (Σίσας)
Γραμματείς της Συνεργατικής
Γεροτζουβάνης του Αντρίκου Ιωάννης Σκέντερ
Αζάες
Αντώνης Τζυρκαλλής Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούι) Γιώργος Ταννούσης (Σσιακίρης) Σολωμής του Χαννή
Αγροφύλακες
Ιωσήφ Σολωμού (Κκιολάρης) Αντώνης Τζουβάννη (Ατούνης) Χριστοφής Εμμανουήλ Αντώνης Μαλτέζου (Πισσιάρας)
Τα περισσότερα εισοδήματα στην Αγία Μαρίνα προερχόταν από το επάγγελμα των φορτηγατζήδων που είχαν και το ρεκόρ φορτηγών .
Φορτηγατζήδες της Αγίας Μαρίνας ήταν: Τσιάνος, Γιώργος Τανούση (Σιακήρης), Πέτρος Εμμανουήλ, Πέτρος Χατζηφεσά, Ηλίας Καμηλάρης, Ιωάννης Καμηλάρης, Γιαννάκης Βασιλέας, Πέτρος Κιτέου, Σολής Τζιάνναρος, Σόλωμος Πεκρής, Αντώνης Βασιλέα, Ηλίας Βασιλέα, Μιχάλης Πεκρής (Κακαρούη), Αναστάσης Σελλάς, Γιάννης Χριστοφή (Μάστρε Γιαννής), Χριστοφή Σκέντερ, Βραχίμης Χατζηχάννας, Γιώρκος Τανούσης, Μισιελής Τσιάνου, Αντώνης Καμηλάρης, Μιχάλης Χαννή, Γιάννης Χατζηιωσήφ, Μιχάλης Ιωάννη Παύλου (τσακκαριά), Γιάννης Πουλλής, Πλάκος, Μουσταφάς, Μαγκατζής και Σολωμός Αγαπίου. Να πούμε ότι ο πρώτος φορτηγατζή της Αγίας Μαρίνας ήταν ο Τσιάνος Αγαπίου κατά την δεκαετία του 1930.
Παραδοσιακά-παιδικά παιχνίδια της Αγίας Μαρίνας
Ππιριλιά (Πάσο - Στρογγυλό) Λουκούι με Αθάσσια Πέντε πέτρες Τραπό Τριάπικια Ζίζιρος Λιγκρί Ποταμό Χοστό Μονάππιο Έμεινε-σου Χέντζ-απ Πόλεμο (με μπάλα του Τέννις) Κύκλο Περνά-περνά η μέλισσα Σκαπούλικα Κούκος Τρεις ελιές Σκάλα
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ
ΜΑΡΙΝΑΣ ΛΑΚΚΟΙ ΚΑΙ ΒΡΥΣΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΚΟΥ Οι λάκκοι της Αγίας Μαρίνας έχουν ιστορική σημασία αφού χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου αιώνα. Ο πιο παλιός τόπος από τον οποίον υδρευόταν το χωριό ήταν ακριβώς εκεί που βρίσκονται οι σημερινοί λάκκοι στήν πλατεία του χωριού και υπολογίζεται γύρω στο 1650. Η πρώτη ονομασία του τόπου λεγόταν ‘ πηγές’ και το νερό πήγαζε από τις ρίζες των βουνών ασπρόκρεμμου και κοκκινόκρεμμου. Από εκεί λοιπόν έπαιρναν οι χωριανοί το πόσιμο νερό τους, με τις παραδοσιακές τους κούζες, από εκεί πότιζαν καί τα ζώα τους, εκεί έπλεναν τα βαμβάκια τους, τα παπλώματα και τα προικιά για τους γάμους τους. Σε μεταγενέστερο στάδιο και γύρω στο 1880 επί Αγγλοκρατίας , κτίστηκαν από πέτρα και πιο ύστερα από μπετό, κι έτσι ήταν πιο εμφανίσιμοι, αλλά και πιο πρακτικοί για τους χωριανούς, αφού προηγουμένως ήταν απλά πηγάδια. Έκτοτε από πηγές μετονομάστηκαν ΄΄ΛΑΚΚΟΙ΄΄. Οι λάκκοι ήταν τρεις αλλά το πόσιμο, το κρύο και το γλυτζί νερό ήταν του λάκκου που βρισκόταν κοντά στό καφένειο του Γιώργου Ταννούση (Σσιακκίρη). Οι άλλοι δύο λάκκοι, λίγο πιο κάτω, ήταν μεταξύ της Βασιλούς Χατζηιωσήφ και του Μελά και Μαρινούς. Στο πλάι των λάκκων είχε χτισμένες είδικές βούρνες για να πίνουν νερό τα ζώα. Γύρω από τους λάκκους υπήρχαν τα καφενεία του Σσιακκίρη, της Βασιλούς, του Κιολάρη και τα μπακκάλικα του Ττοφή & Ττοφίνας και του Γιούφταη & Σουσάννας Με την πάροδο τού χρόνου το χωριό μεγάλωνε καί λόγω της ενεπάρκιας του νερού, προμηθευόταν από μιά αλλη τοποθεσία που ονομαζόταν ΄΄ΜΑΝΑ,΄΄απευθειας με σωλήνα γυρω στό1940 .Η τοποθεσία αυτή βρισκόταν κοντά στό ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη (Αγιάννη) . Εκείνη τήν περίοδο και επί εποχής του μουχτάρη (κοινοτάρχη) της Αγίας Μαρίνας Ιωσήφ Χατζηχάννα (Σίσα), και με αζάες τον Αντώνη Τζυρκαλλή, Ιωσήφ Φελλά, Σολωμή Χαννή και Γίωργο Ταννούση χτίστηκε η πρώτη μεγάλη βρύση μαζί μέ ντεπόζιτο (χαούζα) που βρισκόταν δίπλα στην παλιά εκκλησία μας. Κατόπιν τούτου καί στήν δεκαετία του 1950 χτίστηκαν οί πέντε βρύσες του χωριού μια σέ κάθε γειτονιά. Η πρώτη βρύση βρισκόταν κοντά στό σχολείο μας, με γειτονιά τους … Μιχάλης & Μαρή Αγαπίου, Αντώνη Πουλλή, Τάσο Χατζηχάννα, Πέτρο Κιτέου, Ηλία & Τζήνα Πεκρή, Μιχάλη Χατζηχάννα, Γιάννη Χριστοφή, Γιώργο Ταννούση, Γιαννάκη Ταννούση και Ιωσήφ & Μιλίτσα Τζουβάννη(Πουλλιτςής). Η δεύτερη βρύση βρισκόταν στό δρόμο που οδεύει πρός το μοναστήρι του Πρόφητη Ηλία με γειτονιά τους … Τζιαννή του Αντώνη, Αντώνη Πουλλή (Ντορρίς), Ηλίας Αναστάση, Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούη), Τσιάνος & Τσιανού, Κότσσινος & Μηλού του Τσιάνου, Μιχάλης Πεκρής, Ηλίας Μαλτέζου (Πυζζιάς), Ιωάννης Σελλάς, Γεώργιος Λακκοτρύπης καί Χριστοφής Εμμανουήλ (Νοχής). Η τρίτη βρύση βρισκόταν μεταξύ του Ιωσήφ Κιτέου καί του Ηλία Αγαπίου Στούκα. Άλλοι γείτονες τους ήταν ... Σολής Τζιάνναρος, Αντρίκκος Ηλία, Αντώνης Μαλτέζου (Πισιάρας), Ιωσήφ Σολωμού (Κιολαρης), Γιωργος Ταννούση (Σιακκίρης), Γεώργιος Μαλτέζου (Τσιοκλής), Αντώνης Μελάς (Γερομελάς), Ιωάννης Σκέντερ, Βασιλού Χατζηωσήφ, Ττοφής Τζιουβάννη, Γιούφταης (Μάρας), Πέτρος Εμμανουήλ, Ουστάς & Χαννουρού, Γεροαχανάσης, Πέτρος Χατζηωσήφ (Πετρουτσιός), Γιαννάκης Βασιλέα, Ιωσήφ Βασιλέα, Μιχαήλης & Κτώρα Ταννούση, Μαριάννα & Απτάλης, Ηλίας Καμηλάρης και Παναγιώτης Χατζηιωσήφ. Η τέταρτη βρύση βρισκόταν στη γειτονιά τους … Ιωσήφ Σελλά, Ιωάννη Πέτρου (Τζιάνναρο), Αναστάσης Σελλά, Γεροαναστάση, Ιωσήφ Βασιλέα, Βαννή Χατζηχάννα, Αντώνη Φράγγο, Ηλία &Γερόλιζα, Μαχαήλης Πεκρής, Σολωμής Χαννή, Μιχαήλ Χαννή, Γεροτζουβάννης, Ιωσήφ Χατζηχάννα, Μιχαήλης Μαλτέζου(Πισσιάρα), Αντώνης Αναστάση (Ττάνιος), Ιωσήφ Μιχαήλ (Γιούσελλος), Αντώνης Παρτέλας, Σολωμής Αγαπίου (Τσιανούη), Γιάννης Χατζηωσήφ , Βραχίμης Χατζηχάννα. και Μιχάλης Αγαπίου ΄΄& Ελένη Αγαπιίου(Γεννιή Μιχαήλης.). Η πέμπτη βρύση ήταν η χαούζα δίπλα από την παλιά εκκλησία όπως προαναφέραμε. Οι γείτονες της ήταν οί … Σόλωμος & Ελένη Αγαπίου, Αντώνης Μουτήρης, Ηλίας Μουτήρης, Αντώνης &Βαρβαρού Τζυρκαλλής, Μαρή Σιουπλού Καλλή, Μιχάλης Παήλης, Πρασσίμης & Πάγια Κυριάκου, Ηλίας Τζιουβάννη, Ιωάννης Παύλου & Κκούλλα (Τσιακκαριά) , Αντώνης Χριστοφή (Λέλλος), Ιωσήφ & Σουσάννα Ράφτη, Μαρίνος Χριστοφή, Μισιέλλης Αναστάση (Μικές), Γιώργος Πεκρής (Κάκαρος), Σιάηλος , Πατουνάς, Σσιέλλος Τσιάνου, Ιωσήφ Καμηλάρη, Ρουσος & Ερμήνια, Μιχαήλης Ττίνας, Ιωσήφ & Ττίνα Σσιάηλου, Αντρέας Μουτήρης, Αντρίκκος Τζιουβάννη, Ιωσήφ Πουλλή (Πίσσας), Αντώνης Πουλλή (Πισσουρής), Σόλωμος Πεκρής, Ιωσήφ Αχμετή, Αντώνης Μελάς, Μικέλλης Χατζηωσήφ, Πετράκης Μουτήρη, Φελλάς & Φελλαχού, Αθανάσης & Λέλλα Εμμανουήλ, Ιωσήφ Μουτήρη, Ιωάννης Καμηλάρης, Μανώλης Χατζηωσήφ, Μιχαήλης Σολωμή (Τσιανούη), Αντώνης Μαρίνος, Αντώνης & Μαρίνα Βασιλέα, Μιχαήλης Αγαπίου (Στούκα), Ηλίας Μιχαήλ (Παήλη) και Γιάννος Μιχαήλ (Παήλη) και Κεκκού. Νερό οι χωριανοί στούς δύσκολους καιρούς προμηθεύονταν και από τον λάκκο του Αντρίκκου (παππού του Πάτερ Αντρέα Φράγγου), ο οποιος βρισκόταν μεταξύ του γηπέδου μας και του τούρκικου κοιμητήριου, γύρω στο 1820. Πριν το 1974 όλα τα σπίτια είχαν παροχή νερού, το οποίο το προμηθεύονταν από το χωριό Βασίλεια της Κερύνειας. Τοποθεσίες γνωστές με νερό και περβόλια ( με διάφορα είδη φρούτων) - Δεντρά του Σιουμμέ (του Αντώνη Τζυρκαλλή) - Το Βονάτζι του Ουστά (Εμμανουήλ) - Το Σακκατύφλι του Αναστάση - Το περβόλι του ΄΄Κάτω Μαναστηρκού΄΄ το οποίο ήταν το καλύτερο και το πιο πλούσιο της περιοχής, όπως και το ίδιο το μοναστήρι στη δεκαετία του 1910, καθώς επίσης και το περβόλι του Πάνω Μαναστηρκού, στη δεκαετία του 1950. - Το Αμπέλι του Νάτιου, το οποίο παρήγαγε ένα από τα πιο νόστιμα σταφύλια της Κύπρου. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το νερό στο Μαναστήρι έτρεχε χειμώνα-καλοκαίρι και πήγαζε από τα υψώματα του Πάνω Μαναστηρκού. Γεωργία και γεωργοί στην Αγία Μαρίνα τα παλιά χρόνια (δεκαετίας του 1920) Οι Μαρινιώτες γεωργοί γέννημα του 1900 και εντεύθεν όπως μας εξιστορούν, ασχολούνταν με την γεωργία κάτω από δύσκολες συνθήκες. Λόγω της παλιάς τεχνολογίας των μηχανημάτων ήταν δύσκολο και το όργωμα και η σπορά και το θέρισμα και το αλώνεμμα. Ο χρόνος που χρειαζόταν να γίνουν όλα τα παραπάνω για μία χρονική περίοδο στη γεωργία ήταν τόσος πολύς που δεν συνκρίνεται καν με το σήμερα και όπως μας λένε ... με ΄΄παράπονο΄΄ οι αρχαιότεροι ΄΄σήμερα είναι παιχνίδι η γεωργία΄΄ και έχουν απόλυτο δίκαιο. Για παράδειγμα στη δεκαετία του1920 όργωναν τα χωράφια με το ξυλάλετρο, τραβώντας το δυο παλικαρίσια βόδια, που με την σειρά τους το βράδυ έπρεπε να φάνε σαν … βασιλιάδες αλλά τους άξιζε με το παραπάνω. Μερικοί από τους γεωργούς που είχαν βόδια με ξυλάλετρο ήταν: Αντώνης Τζυρκαλλής, Άντωνας (Γεροάντωνας), Ιωσήφ Χατζηωσήφ (Καφετζής), Ηλίας Μουτήρης, Ιωσήφ Φελλάς (Φελλαχούη), Χριστοφής Σκέντερ και ο υιός του Ιωάννης Σκέντερ. Το 1945 άρχισαν να οργώνουν με σιδεράλετρο και πάλι με τις αγελάδες. Το άλετρο αυτό αποτελείτο από δύο καί τρία υνία. Γύρω στη δεκαετία του 1950 αρχισαν να οργώνουν με τρακτέρ και αυτό τούς ανακούφυσε σε μεγάλο βαθμό. Όσον αφορά το θέρος (θέρισμα) και πρίν το 1950 οι Μαρινιώτες θέριζαν με το παραδοσιακό δρεπάνι, όλο κούραση, κόπο, πολλές ώρες και πολλά βάσανα. Όμως ήταν πιο γλυκιά η ζωή, αφού στο θέρισμα με το δρεπάνι, δούλευαν πολλοί μαζί για να φτυχούν, ή να κόφκουν στράτα όπως έλεγαν οι παλιοί και εκεί έβρισκαν την ευκαιρία να τραγουδήσουν, να πουν ιστορίες ή ακόμα και τα νέα του χωρκού. Έτσι περνούσε η ώρα πιο ευχάριστα και έκαναν και περισσότερη δουλειά. Στα μέσα του αιώνα ήρθαν οι πρώτες θεριστικές, οι οποίες ενσωματωνόταν πάνω στο ίδιο το τρακτέρ και αυτό αποτελούσε μεγάλη υπόθεση και ευκολία για τους γεωργούς. Το μηχάνημα αυτό το είχαν οι Ηλίας Πεκρής και ο Ιωσήφ Χατζηχάννας. Όσον αφορά το αλώνεμμα και αυτό αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα στους γεωργούς, γιατί δεν υπήρχε άλλος τρόπος εκτός από την παραδοσιακή Βουκάνη με τις ΄΄τσιακκιλόπετρες΄΄. Όμως γύρω στο 1930 αγόρασαν τις πρώτες βαρέλες αλωνιστικές, όπως τις έλεγαν. Οι ιδιοκτήτες τους ήταν τα ίδια άτομα δηλαδή οι Ηλίας Πεκρής και ο Ιωσήφ Χατζηχάννας. Ό τύπος αυτών των μηχανημάτων δεν διαχώριζε τόσο καθαρά τον σπόρο από το άχυρο, μέχρι που βγήκε νέο μοντέλο διαχωριστικής με διαχωριστήρα γύρω στό 1960 το οποίο ήταν ελαφρώς πιο ξεκούραστο για τους γεωργούς και λιγότερο χρονοβόρο. Τα άτομα που είχαν αυτού του τύπου της αλωνιστικής ήταν: οι Ιωσήφ Πουλλής (Πίσσας), Ιωσήφ Χατζηχάννας και ο Ιωάννης Χατζηχάννας. Την ησυχία τους φαίνεται να βρήκαν στη δεκαετία του 1960 οι χωριανοί, αφού άρχισαν να αγοράζουν μερικά άτομα τα λεγόμενα ΄΄κομπάγια΄΄, εκτός φυσικά από κάποιους που κάποια από τα χωράφια τους ήταν δύσκολο να θεριστούν λόγω ανώμαλου εδάφους και δύσκολης πρόσβασης των μηχανημάτων που αναγκαστικά έπρεπε να θεριστούν με το παραδοσιακό φασούλι (δρεπάνι). Χωριανοί που ήταν κατόχοι των κομπαγιών: Αντώνης Πουλλής (Ντορρις), Μικέλλης Καφετζή, Μιχάλης Πεκρής, Βραχίμης Χατζηχάννας, Ιωάννης Χατζηχάννας, Αντρίκκος Τζουβάννη, Χριστοφής Σκέντερ, Ιωάννης Σελάς και Αντώνης Μελάς.
ΣΠΟΡΑ ΜΕ ΤΟ ΖΕΜΠΥΛΙ ΚΑΙ ΘΕΡΙΣΜΑ ΜΕ ΤΟ ΦΑΣΟΥΛΙ
ΛΑΜΠΕΣ-ΛΟΥΞ- ΦΑΝΑΡΚΑ- ΚΛΕΦΤΟΦΑΝΑΡΑ
ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ… ΚΑΛΟΙ ΧΕΙΜΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΜΜΑ ΤΟΥ ΚΕΡΙΟΥ! Ακόμα και εγώ πριν το 1974 στα παιδικά μου χρόνια, θυμάμαι τους πραγματικούς εκείνους χειμώνες, βαρετούς χειμώνες όπως τους χαρακτήριζαν και οι παλιοί, που περνούσαμε στην Αγία Μαρίνα. Μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του1960 όλοι οι δρόμοι του χωριού και οι δρόμοι που οδηγούσαν στο χωριό ήταν ανασφαλτόστρωτοι. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν όταν έβρεχε τις δυσκολίες που περνούσαν οι χωριανοί με την διακίνηση τους μέσα και έξω από το χωριό, ήτε με τα πόδια ήτε με τα ζώα ήτε και με τα μηχανήματα που είχαν κυρίως μετά το 1960. Δύσκολους χειμώνες περνούσαν οι βοσκοί κατά την περίοδο που γεννούσαν τα ζώα τους, λόγω και της απόστασης που βρίσκονταν οι μάντρες (στάνες) από το χωριό. Φανταστήτε λοιπόν να βρέχει όλη την νύχτα και να είναι αναγκασμένοι οι βοσκοί να πηγαίνουν να κοιτάζουν και να φροντίζουν τα ζώα που θα γεννούσαν ή που ήδη γέννησαν μια η δυο ώρες πριν. Η διαδρομή αυτή ήταν περίπου ένα με δυο χιλιόμετρα και μάλιστα ανηφόρα. Συντροφιά τους στο δρόμο και οδηγός τους στους θεοσκότεινους χειμώνες ήταν τα ΄΄φανάρκα΄΄ και μετέπειτα τα ΄΄κλεφτοφάναρα΄΄. Θυμάμαι χαρακτηριστικά πολλές φορές δεν σταματούσαν οι βροχές, δηλ. μέρα- νύχτα έβρεχε, όπου η μητέρα μου άναβε το ΄΄κερί της Παναγίας΄΄ όπως το έλεγαν και σιγοψυθυριστά έλεγε: ΄΄Παναγία μου σε παρακαλώ σταμάτα τούντον νερόκοσμο΄’. ΄Ήταν πολύ χαρακτηριστικές και δυνατές οι πουμπουρκές (βροντές) που ακουγόταν τόσο δυνατά, λόγω του χωριού που ήταν χτισμένο στις ρίζες των βουνών Ασπρόκρεμμου και Κοκκινόκρεμμου και γι αυτό, λόγω του αντίλαλου ακουγόταν δυο και τρεις φορές επανειλημμένα. Δεν το κρύβω, να πω, ότι πολλές φορές φοβόμαστε πάρα πολύ, ειδικά όταν έλειπε από το σπίτι ο πατέρας μου!
ΤΟ PICK-UP (ΜΕ ΔΙΣΚΟΥΣ 33ων ΚΑΙ 45 ΣΤΡΟΦΩΝ) ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960 ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΤΟ 1974 Από τα χαράματα οι Μαρινιώτες ξεκινούσαν γιά τις δουλειές τους, άλλοι στα φορτηγά τους (που κατείχαν και το παγκύπριο ρεκόρ σχεδόν τριάντα φορτηγά), άλλοι στα κοπάδια τους που δεν ήταν λίγοι οι βοσκοί μας, άλλοι στα χωράφια είτε στο όργωμα, είτε στη σπορά, είτε στο θέρισμα. Ασχολούντο δηλ. αναλόγως της εποχής με το κάθε-τι. Αρκετοί από τους χωριανούς μετά το 1960 δούλευαν στη δημόσια υπηρεσία π.χ. Αστυνομικοί, Πυροσβέστες, Χωρομέτρες, Δασκάλοι, σε Τράπεζες, στα Ηνωμένα Έθνη, στην Ηλεκτρική, στη Σύτα, στις Βάσεις, Γεωπόνοι, Πελεκάνοι, Μηχανικοί, Εκτελωνιστές και σίγουρα εργοδοτούνταν και στον ιδιωτικό τομέα κάποιοι χωριανοί. Πριν το 1960 οι περισσότεροι ασχολούντο με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Όταν σχόλαναν από τις εργασίες τους και μέσα στο σουρούππομα του χωριού, η Αγία Μαρίνα μέχρι τον ασπρόκρεμμο και τον κοτσσινόκρεμμο αντιλαλούσε από τα λαϊκά τραγούδια τα οποία παρουσίαζε και επιμελείτο ο Αντώνης Βασιλέας ή αλλιώς ΄΄το Βασιλοπαίδι΄΄. Μερικά από τα τραγούδια που χαίδευαν τα αυτιά τους χωριανούς και τους ξεκούραζαν συνήθως και απ’ότι θυμάμαι ήταν: Μενιδιάτης (πετραδάκι-πετραδάκι, τάμπα-τούμπα, σβύσε τις ελπίδες που έχεις για μένα, πουνάνε τέτοια ώρα η αγάπη μου, μες τα σύννεφα πετώ). Χαραλαμπίδης (πού θα πας χαρά μου πες μου πού θα πας). Από τον Χαραλαμπίδη που ήταν και αρεστός στον D.J. (Aντώνη) ακούγαμε και ποντιακά συνήθως, που ήταν πρωτόγνωρα την τότε εποχή. Επίσης ακούγαμε Μπιθηκώτση (θα το δώσω το ρολόι και θα πάρω κομπολόι). Για μία με δύο ώρες περίπου η Αγία Μαρίνα διανθυζόταν με όμορφα λαϊκά τραγούδια . Να πούμε ότι εκείνη την εποχή ήταν πολύ λίγοι που διέθεταν ραδιόφωνο ή Pick-up. Πολλές φορές ακουγόταν λαϊκά τραγούδια και από τον Μιχαήλη Παύλου (Τσιακκαριά). Θυμάμαι μικρός που ήμουν πριν το 1965 το ραδιόφωνο που είχαμε σπίτι εδούλευε με μπαταρία που το μέγεθος της ήταν ίσα με ένα τούβλο δηλ. ραδιόφωνο και μπαταρία ήταν το ίδιο μέγεθος και η αντένα του ήταν σύρμα το οποίο τοποθετούσαν στο δόμα (ταράτσα) για καλύτερη λήψη. Αμέσως μετά κατέβαιναν οι περισσότεροι χωριανοί, στα καφενεία στης Βασιλούς, στου Τσιακκαριά, στου Σσιακκίρι, στης Πάγιας στου Μαρίνου και στης Κούσσιας όπου έπιναν τον καφέ τους, το τσάι τους, τη σουμάδα τους, το αναψυχτικό τους, την μπύρα τους, το κονιάκι τους συνοδευόμενα από κουτσιά κασσιανιστά, κουτσιά χλωρά, στραγγάλια, πασατέμπο και καυκαρούα (αγκυνάρα ήμερη). Κάποιοι άλλοι έπαιζαν χαρτιά (πιλόττα, ππάστρα και 66), κάποιοι άλλοι έπαιζαν ττάβλι. Στο καφενείο της μητέρας μου (Κούσσιας) που ήταν και το πιο καινούργιο, έπαιζαν ποδοσφαιράκι, πινκ-πονκ καθώς επίσης βάζοντας ένα τσιφτέ (διπλοσέλινο) στο τζιούποξ άκουγαν πέντε τραγούδια και με ένα σελίνι άκουγαν δύο τραγούδια, τα οποία εδιάλεγαν οι ίδιοι. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον Αντώνη Πουλλή (Ντορρή), τον Χριστοφή του Κούτα και τον Γιάννη Αχμετή (Κοτσινόφτα) όταν έπιναν ΄΄καμιάν΄΄ έβαλαν συνέχεια τα τραγούδια ΄΄Ντιρλαντάς΄΄, ΄΄Κυρά Γιώργαινα΄΄, ΄΄Καβάλλα στο δελφίνι΄΄ κ.α όπου χόρευαν με τις ώρες!!! Θυμάμαι επίσης τον Τάκη του Σέλλα ο οποίος έβαζε συνέχεια το ΄΄αθάνατο΄΄ τραγούδι ΄΄Εκατομμύρια να μου χαρίσουνε΄΄. Εγώ πάντως όταν οι πελάτες μου έδιναν διπλοσέλινο για να τους βάλω πέντε τραγούδια, πάντοτε συμπεριλάμβανα και το σόλο μπουζούκι του Περπινιάδη ΄΄ το Μπουζούκι μου έχει κέφια΄΄, γιατί μου άρεσε ιδιαίτερα. Το κλίμα ήταν πολύ όμορφο και οι δε ππαστραδόροι στη ππάστρα έπαιζαν τετράδες ανά ζευγάρια. Καλά ζευγάρια ήταν: Αντώνης Τζυρκάλλης-Ιωσήφ Πουλλής (Πίσσας) εναντίον Αντώνη Μουτήρη και Μικέλη ΧατζηΙωσήφ, Πετράκης Μουτήρης-Ιωσήφ Μουτήρης εναντίον Μιχαήλ Χαννή (Πατατή) και Ιωάννη Πέτρου (Τζιάνναρου), Σολωμής Αγαπίου-Σόλωμος Αγαπίου εναντίον Μιχαήλ Πέτρου (Παήλη) και Αντρέα Μουτήρη. Θυμάμαι χαρακτηριστικά την συμπαθέστατη γυναίκα του Ιωσήφ Πουλλή (Πίσσα) Μαριαννού που καθόταν δίπλα του και του σιγοψυθύριζε συνέχεια ζητώντας ένα ΄΄μισούι΄΄ και λέω συνέχεια γιατί δεν την ‘’λάμβανε υπόψη’’ πιθανόν λόγω και της αφοσίωσης του στη ππάστρα για να μην χάσει την νίκη που αντιστοιχούσε με τέσσερις κουφέττες ή ένα τριαντάφυλλο ή μία λεμονάδα. Η θκειά μας όμως επέμενε να του ‘’μουρμουρά ‘’ και να του λέει: ΄΄ Άαααα Γιωσίφη, Άαααα. Γιωσίφη λαλώ σου, δως μου ένα μισούι σιόρρρ, να γοράσω πέψι-κόλα να χωνέψω΄΄. Και της απαντούσε o θκειός μας ο Πίσσας.. ΄΄Ούσσου βρα είπα σου άϊσμε ήσυχο, έτσι-εννά μου μάσσιεσαι, χάτε να δω;’’ Μετά που πολλήν ώρα τον ‘’κατάφερνε’’ και η πέψι-κόλα ήταν... ‘’γλυτζιά μέλι’’. τζιαι η χώνευση σίγουρη!!! Στο ενδιάμεσο της κάθε διασκέδασης τους, πολλοί χωριανοί έκαμναν και το γνωστό ΄΄περιπατό΄΄ τους κατά τον ανεμόμυλο! Οι Μαρινιώτες, αγαπητοί μου χωριανοί, περνούσαν ήσυχα, όμορφα, αγαπημένα, αδερφικά, γλυκά και νοσταλγικά χρόνια στην αξέχαστη και πολυπόθητη ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΜΑΣ!!!
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ
Το κείμενο αυτό καλύπτεται από πνευματικά δικαιώματα και αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του δημιουργού του. Η αντιγραφή χωρίς προηγούμενη άδεια από τον δημιουργό απαγορεύεται αυστηρά.
|
|||
|
||||
|